Z piórem lub na pierzu | Spartański Dwutygodnik [numery: 11-20]

SPARTA - synonim buntu. Część 1.: Społeczeństwo i popkulturalne mity

Spartanie. Znamy ich jako wielkich wojowników i tyranów, zniewalających innych Greków. Taki obraz został nam przedstawiony w szkole. W kilku najbliższych postach przybliżymy Wam, jeśli jeszcze o tym nie wiecie, prawdziwy obraz Sparty, zaczynając od najbardziej podstawowej kwestii – społeczeństwa, a także zajmiemy się obaleniem najczęstszych mitów na temat Spartan.

SPOŁECZEŃSTWO SPARTAŃSKIE

Jak w wielu poleis starożytnej Grecji, społeczność Sparty była podzielona na klasy. Najważniejszą z nich byli Spartiaci (z gr. Spartiatoi), wolni i pełnoprawni obywatele, korzystający z pełni swobód, jak również podlegający wszelkim prawom, normom, nakazom i zakazom. Spartiatów było stosunkowo niewielu, patrząc na liczbę ludności Królestwa Sparty. Tak, Sparta była królestwem, jednym z niewielu w Helladzie. Tym, co wyróżniało monarchię spartańską na tle innych monarchii, był dualizm wśród monarchów – w Sparcie rządziło dwóch królów, jeden z dynastii Agiadów, drugi z Eurypontydów (sławny Leonidas, pochodził z tej pierwszej). Kolejną rzeczą wyróżniającą Spartę na tle innych społeczeństw był egalitaryzm, panujący pośród Spartiatów (kobiety i mężczyźni byli sobie równi, choć mieli różne obowiązki), co psuło ich wizerunek w oczach innych społeczności Grecji, jako że ogólnie panującym poglądem w tamtych czasach było stwierdzenie, że kobiety są gorsze od mężczyzn w każdym aspekcie i powinny one być im podległe. Analogie widzimy w sposobie postrzegania Etrusków przez Rzymian.

Najbardziej rozpoznawalną kwestią, mówiąc o społeczeństwie spartańskim, było agoge. Było to szkolenie wojskowe, zaczynające się w wieku 6 lub 7 lat i kończące wraz w wejściem w dorosłość (ok. 20-go roku życia). Dotyczyło ono wyłącznie mężczyzn i miało ich przygotować do trudów bitwy i kampanii. Kolejnym aspektem agoge było związanie przyszłych towarzyszy broni ze sobą, aby byli oni w stanie bronić się wzajemnie, walcząc w falandze, oraz sprawić, by przez myśl nie przyszła im ucieczka z pola bitwy. Skoro wkroczyliśmy na aspekt wojenny, warto przytoczyć kilka mitów na temat armii spartańskiej, jednak będzie to temat, jaki poruszy Sutsui. Mitem, który można obalić w tym poście, jest pogląd, że tylko Spartanie walczyli. Jest to nieprawda, gdyż ogrom spartańskiej armii stanowili członkowie pozostałych klas społecznych – Periojkowie i Heloci.

Periojkowie była to liczna grupa w spartańskim społeczeństwie, mająca większość obowiązków Spartiatów, lecz nieposiadająca wszystkich ich praw. Periojków obowiązywała, przykładowo, służba w armii, lecz mieli również za zadanie pracę w różnych gałęziach, jak np. kowalstwie, handlu czy brązownictwie. Spartiaci nie zajmowali się takimi rzeczami, ponieważ uważano, że przykładny Spartiata ma utrzymać rodzinę (z gospodarstwa, na którym pracowali Heloci) oraz ruszyć na wojnę, aby obronić ród i miasto. Do Periojków można zaliczyć mieszkańców miast i wsi znajdujących się w Lakonii, niebędących jednak mieszkańcami Sparty. Można również uznać Periojków za potomków ludności achajskiej, która zrezygnowała z walki przeciwko najeźdźcom (Dorom, spośród których później wyodrębnili się Spartanie).

Heloci byli najprawdopodobniej najliczniejszą grupą w społeczeństwie spartańskim. Byli to Grecy, którzy zostali podbici przez Spartan; w dużej mierze mieszkańcy, znajdującej się na zachód od Lakonii, Messenii. Nie mieli praktycznie żadnych praw, za to wiele obowiązków. Każdy Spartiata mógł zabić dowolnego Helotę, co było obowiązkowe podczas agoge, ponadto każdy Helota, niezależnie od płci, miał pracować na wsiach i w gospodarstwach należących do pełnoprawnych obywateli, a także uczestniczyć w wyprawach wojennych, często jako wsparcie w postaci procarzy, łuczników lub oszczepników. Będąc de facto niewolnikami, Heloci często się buntowali, chcąc wyzwolić spod tyrańskiej władzy Spartan, jednak każde z nich kończyło się klęską powstańców.

Porównując społeczeństwo spartańskie z ateńskim (tym „całkiem odmiennym") można zobaczyć, że wiele je różni, jednak, o czym się nie mówi, wiele też łączy. Mówi się, że Spartani byli opresorami innych Greków, a Ateńczycy walczyli o ich wolność. Jest to spłycenie, choć niepozbawione pewnej racji. Spartanie zniewolili Messeńczyków i tłumili ich powstania za każdym razem, jednak nigdy się z tym nie kryli. Po wojnach perskich Spartanie zawiązali Związek Peloponeski, który był ścisłym sojuszem państw Peloponezu, a później i innych rejonów Grecji. Sparta była najważniejszym członkiem i podejmowała większość decyzji związanych z polityką zagraniczną, jednak pozwalała funkcjonować innym państwom tak, jak chciały. Ateny z koleI również posiadały niewolników, choć nie byli to Grecy. Nie zmienia to jednak faktu, że stanowili oni liczną mniejszość w Atenach. Po wojnach z Imperium Achamenidów, zawiązany został Związek Delijski, który łączył państwa i miasta z wybrzeża Morza Egejskiego w celu wzajemnej obrony. Z czasem jednak, w przeciwieństwie do Sparty, Ateny zaczęły zacieśniać coraz bardziej kontrolę nad członkami Związku, próbując podporządkować ich Atenom.