Güneşi Yakala

Deprem Sonrasında Travma ve Sosyal Destek

Merhaba, yüksek lisansta sosyal desteğin travma üzerindeki etkilerini incelemiştim. Yapılan araştırmalar sosyal desteğin travmatik yaşantı sonrasında ruhsal problem geliştirme ihtimalini azalttığına işaret ediyor. Yazdığım makaleden birkaç önemli kısmı sizlerle paylaşmak istedim. Belki işinize yarar.

Deprem, bireylerde aşırı korku yaşatan, dehşete sebep olan, çaresizlik yaratan, çoğunlukla olağandışı etkilere sebep olan travmaya yol açabilir. Depremden sonraki 30 gün boyunca bu anormal duruma (depreme) verilen şu tepkiler gayet normaldir.

• Her an tetikte olma
• Titreme ve irkilme tepkileri
• Şok
• Kısa süreli bellek boşlukları (özellikle travmatik olaya dair bir şeyleri net hatırlayamama)
• Geleceğe yönelik istemsizce ve tekrarlayıcı biçimde düşünülen negatif senaryolar
• Sıkıntı verici rüyalar
• Olayı hatırlatan simgelerden kaçınma
• Uyku bozukluğu
• İştah bozukluğu
• Öfke patlamaları, kızgınlık
• Konsantrasyon sorunları

Bu belirtiler yaklaşık 30 gün sürebilir. Hatta beyin yaşanılan travmatik olaya adapte olana kadar bu belirtilerin olması sağlıklıdır ve akut stres bozukluğu adı verilir. Fakat 30 günden fazla sürer ve şiddeti aynı düzeyde olursa TSSB dediğimiz travma sonrası stres bozukluğuna yol açabilir. TSSB söz konusu olduğunda bir ruh sağlığı uzmanından yardım alınması mutlaka gereklidir. Ancak akut stres bozukluğu dediğimiz durumun travma sonrası stres bozukluğuna evrilmemesi için yalnızca ruh sağlığı profesyonellerinin değil travma yaşayan kişinin çevresindeki insanların yapabileceği şeyler mevcuttur. Zira sosyal destek dediğimiz kavram, çoğu zaman travma bozukluğu için tampon etkiye sahiptir.

Sosyal destek nedir?

Kişilerin stresli yaşam olaylarıyla baş etmesini kolaylaştıran bir faktör olan sosyal destek; bireyin çevresindekilerden özellikle de aile ve arkadaşlarından gördüğü empatik yaklaşım, sevgi, ilgi, saygı, güven, takdir edilme, maddi ve manevi destek olmak üzere geniş bir kapsama sahiptir. Sosyal desteğin, ruh sağlığı sorunlarının ortaya çıkmasında veya ilerlemesinde tampon görevi gördüğü ileri sürülmektedir.  Sosyal desteğin olmaması ve yetersizliği söz konusuysa, fiziksel ve psikolojik sağlık durumunda sıkıntıların çıkmasının oldukça olası olduğu ifade edilmektedir.

Sosyal Destek Türleri

Duygusal destek; duyguların paylaşılması, şefkat gösterilmesi, değer verilmesi, saygı duyulması, empati ile duygu birliği yapılması gibi davranışlarla sağlanan destek türüdür. Duygusal destekte bireylerin kişisel ve özel konularını paylaşabilecekleri kişilerin olması oldukça önemlidir. Duygusal desteği sağlayan kişiler, genellikle desteğe ihtiyacı olan bireyin yakın çevresini oluşturan aile ve yakın arkadaşlardan oluşmaktadırlar. Bu destek türü, bireylerin yaşadıkları sıkıntılı durumların daha katlanılabilir hale gelmesini sağlarken aynı zamanda bu durumlara karşı oluşan stres faktörünü de daha düşük seviyelere çekmektedir. Duygusal desteği yüksek olan kişilerin olumsuz durumlar karşısında psikolojik sağlamlıklarının daha güçlü olduğu ve bu olumsuz durum ile baş edeceklerine daha fazla inanmaktadırlar, ayrıca sorunu çözmeye yönelik atik davranmaktadırlar.

Geri bildirim desteği; bireyin yaşadığı bir durum hakkında gerçekleştirdiği duygusal ve davranışsal süreci hakkında kendisine bir geri bildirim sağlanması ile gerçekleşen destek türüdür. Bu destek türü ile beraber bireyin sorun olarak nitelendirilen durumu tekrar yaşaması halinde duygu ve davranışlarını regüle etmesi kolaylaşmaktadır. 

Bilgisel destek; olumsuz yaşam olayı ile karşılasan ve sosyal desteğe ihitiyacı olan kişiye, bu yaşam olayı ile ilgili detaylı ve doğru bilgi sağlanmasıyla gerçekleşen destek türüdür. Böylelikle, desteğe ihtiyacı olan birey sorun durum karşısında detaylı ve doğru bilgi elde edecek ve bireyin  bu sorunla baş etme gücü artacaktır. Olayla ilgili doğru bilgiye sahip kişilerin bilgi sağlamasıyla, desteğe ihtiyacı olan bireyin sorun durum karşısında stresi azalacaktır.

Maddi destek; desteğe ihtiyacı olan kişiye parasal olarak yardımcı olmak, ihtiyaçlarını karşılamak ile sağlanan destek türüdür .

Araçsal destek; bireyin ihtiyaç duyduğu materyallere ulaşmasını sağlanmasıyla oluşan destek türüdür. 

Takdir desteği; bireyin sahip olduğu tüm olumlu ve olumsuz özelliklerle kabul edilmesi, fikirlerinin desteklenmesi ve aldığı kararlara saygı duyulması ile sağlana destek türüdür.

Beraberlik desteği; desteğe ihtiyacı olan bireye zaman ayırmak, onunla vakit geçirerek yanında olunduğunun gösterilmesiyle oluşan destek türüdür.

Yaygın destek; bireyin geri çekilmesi olası olan sosyal ortamlardan geri çekilmemesinin sağlanmasıyla oluşan destek türüdür. Bu destek türünde, kişiye sosyal aktivitelerini yerine getirmesi konusunda destek olunur ve teşvik edilir. Böylelikle desteğe ihtiyacı olan kişi, çevresinden kabul gördüğünü kabullenerek stresin yıkıcı etkilerine karşı daha kolaylıkla direnç gösterebilecektir.

Ek olarak;
Travmayı bizzat yaşayanlar kadar kurtarma ve yardım çalışmalarıyla tanık olan veya uzaktan şahit olan bizler de ikincil travma yaşıyoruz. Akut stres tepkilerini vermemiz çok normal. Beyin güven duygusundan uzaklaştığı için bu şekilde hissediyoruz aslında. Yani şu süreçte birincil olarak güvende hissetmeye ihtiyacımız var.

Şunları yapmak güven duygumuzu normal seviyeye çıkarabilir:

• Gündelik rutinlere mümkün mertebe dönmek. Her zamanki saatlerde yemek yemek ve uyumak.
• Sevdiklerimize dokunmak, sarılmak. Temas güven hormonunun salgılanmasını arttırır.
• Haber izlemeye, dinlemeye veya okumaya belli bir kota koymak.
• Depreme ait travmatik görsel veya videoları izlememek/paylaşmamak.
• Doğru nefes alma tekniklerini setler halinde uygulamak.

➢ Doğru nefes alma yöntemi: Dik durup aldığımız nefes diyaframımızı şişirecek şekilde 4 saniye boyunca burnumuzdan nefes alıyoruz. Aldığımız nefesi 4 saniye boyunca ağzımızda tutuyoruz. Sonrasında 8 saniye boyunca hayali bir mumu üfler gibi yavaş yavaş dışarı veriyoruz. Bunu ihtiyaca göre 20-30 kez uyguluyoruz.

➢ Doğru nefes alma setleri kalp çarpıntısını azaltır ve stres semptomları yaşayan bedene her şey yolunda sinyalleri yollayarak sakinleşmemize yardımcı olur.