NAGISING na lamang si Apolinario sa isang silid. Iginaya niya ang paningin sa paligid at nakita niya si Padre Malabanan malapit sa kanyang higaan, may hawak itong rosaryo at nagdadasal. Napakurap siya at sinubukang makakita, kahit na ang isang mata niya'y halos hindi na niya mabuksan. Mabigat ang kanyang pakirandam at parang nabalian rin siya ng ilang buto.
Mahina siyang napadaing nang sinubukan niyang umupo. Nakuha naman niya ang atensyon pari na pumigil sa kanyang pag-upo at ito na mismo ang nagbalik sa kanya sa higaan. Napabuga siya ng hangin.
"Pole, magpahinga ka na lamang. Hindi pa magaling ang iyong mga sugat," wika ng pari. "Ano ba ang nangyari sa'yo at natagpuan ka na lamang nila Juan na nakaratay sa labas? Wala akong maalalang maari mong makabanggaan."
Napapikit muli si Apolinario at nagbalik sa kanyang isipan ang mga naganap ng hapong iyon. Para na siyang inililipad sa alapaap nang umalis siya at nagpaalam sa nobya. Plinaplano niya pa na sa susunod nilang pagkikita ay sasabihin na niya ang kanyang nararamdaman para rito.
Ngunit, bago pa man siya makauwi ay hinarang siya ng dalawang lalaki. Babatiin niya sana ang mga ito ngunit bigla siyang nakarandam ng suntok sa kanyang mukha mula sa isa sa mga lalaki. Nahihilong nahulog siya sa daan at hindi na siya nakahuma. Basta basta na lamang siyang pinaulanan ng suntok ng dalawa. Hindi niya alam kung ano ang gagawin dahil sa bukod sa hindi naman siya nakikipag-away, hindi niya rin alam kung bakit may biglang nanakit sa kanya.
Sinubukan niyang protektahan ang sarili subalit dahil doon ay mas sinaktan lamang siya ng mga ito sa ibang parte ng kanyang katawan. May sinasabi ang mga ito na hindi niya maintindihan noong una. Ngunit nang mas narinig niya iyon ay para siyang binuhusan ng malamig na tubig.
"Layuan mo na si Manuela."
"Isa ka lamang hamak na indiyo, hayop ka! Bakit mo naisipang lapitan ang aming kapatid!"
Mali palang mangarap. Dahil nangarap siya ay nakalimutan niyang hindi niya kaparehas ng estado ang dalaga. Pinaalala ng bawat suntok at sipa ang katotohanang asa lupa siya at nasa langit ito. Nakakatuwang nagawa niya iyong kalimutan.
"Pole? Bakit ka umiiyak?"
Hindi siya sumagot, sa halip, tahimik lamang niyang inilabas ang saloobin. Walang kahit na anong salita na narinig ang pari mula sa kanya, ang tanging narinig lang nito ay ang mahina at pigil na paghikbi ng binata.
Masakit. Masyadong masakit.
Ayaw niyang malayo sa dalaga ngunit hindi naman niya maitatanggi ang sinabi ng mga kapatid nito. At kahit na anong gawin niya ay hindi naman niya kayang baguhin ang estado ng kanyang buhay.
Mali. Mali na siya'y nangarap. Dapat pala ay nanatili na lamang siya sa sarili niyang mundo. Dapat pala ay hindi na niya hinayaan pang humantong sa ganoon ang pangyayari. Dapat pala ay nakuntento na lamang siya sa simpleng pagsulyap at maagang kinitil ang nararamdaman.
Kaya nang Biyernes kung saan umayos na ang kanyang pakiramdam ay nagpasya na siyang lumuwas pa-Maynila nang maaga. Doon din naman siya pupunta dahil nabigyan siya ng pagkakataong ipagpatuloy at tapusin ang pang-sekondaryang edukasyon sa Colegio de San Juan de Letran.
Kung dati ay wala siguro siyang pagsising pumunta lamang sa ibang lugar, ngayon, labag sa kalooban siyang walang lingon-likod na umalis na hindi nagpapaalam. Ngunit, wala namang ibang paraan. Kaya sa kanyang pag-alis, pinangako na rin niya sa sarili na kakalimutan na niya ang dalaga.
Dalawang taon kitang pinilit na kalimutan, Binibini. Hindi ko ginustong iwan ka nang walang pasabi. Umalis na lamang ako sapagkat hindi ko rin makakayang pakawalan ka kung nakita man kita muli. Malakas ang pag-ibig ko sa'yo, Manuela. Kaya nitong lumaban ng kahit na ano at ng kahit na sino. Kahit ako ay kaya niyang kalabanin.
Kaya hindi ako nagpakita, hindi ako nagpaalam, dahil nais kong huwag nang makaabala sa'yo. Ayoko nang mangarap na maaring maging tayong dalawa panghabang buhay. Alam kong masasaktan kita sa ginawa kong iyon. Alam kong hahanapin mo ako kahit mahirap. Alam kong maghihintay ka.
Sa ginawa ng iyong mga kapatid, nawa'y napatawad mo na sila. Sila lamang ay nag-aalala sa iyo. Hindi man maganda ang ginawa nila ay kailangan mo pa rin silang intindihin sapagkat sila ang iyong pamilya. At ako rin ay matagal ko na rin silang pinatawad.
Ang mga sugat na iniwan nila sa akin ay naglaho rin naman.
Hindi ka rin nag-iisa, Binibini. Marami na akong naitagong papel ng mga liham na nais ko sanang ibigay sa iyo. Marami akong sinimulan na hindi ko rin naman tinapos. Natatakot ako na kung sakaling iyon ay aking tapusin ay baka tubuan ako ng lakas ng loob. Baka kahit na alam kong maaring hindi makarating ay ipadala ko pa rin. Kaya, hindi ko na lamang tinapos at itinago ko na lamang ang mga papel.
Kung ikaw ay sinubukan mong ibaling ang atensyon sa iba, ang ginawa ko ay ang alam kong mas madaling gawin: ang mag-aral. Nasisiguro ko rin kasi na hindi ko naman kayang magmahal ng iba. Ikaw lamang ang may kakaibang epekto sa akin, mahal ko. Ikaw lamang ang gusto kong makapiling.
Ang akala ko nga ay hindi ko na maiisipang balikan ka. Ngunit, ilang buwan bago mamatay ang aking butihing Ina ay may sinabi siya sa akin na nagpabago sa aking isipan.
"POLE," tawag kay Apolinario ng isang boses na pamilyar sa kanya. Iniwan niya ang ginagawa saka tumayo at nagmano. Kararating lang kasi nito mula sa pamimili ng mga gulay sa pabilihan sa bayan.
"Ako na ho ang bahala riyan," kinuha niya ang mga dala-dala nito at siya na mismo ang naglagay niyon sa kusina. "Ano pong iluluto niyo, Inang?"
Narinig niyang tumawa ito at nagtatakang napatingin siya sa Ina. Nagulat siya nang makita ang rason kung bakit. Hawak-hawak kasi nito ang isang papel na itatago niya sana mamaya. Habang nagbabasa kasi siya ay naisipan niyang magsulat muli sa kanyang iniirog.
"I-Inang," nasabi niya na lamang at ibinalik ang sarili sa upuan. Nahihiyang napakamot siya sa kanyang batok.
"Ano ka ba? Bakit hindi mo man lang sinabi sa iyong Ina na may nobya ka na pala?" giliw na tanong nito. "Mukhang mahal na mahal mo ang swerteng dilag at ang ganda ng kanyang pangalan."
Nahihiyang napatingin siya sa papel na hawak ng Ina. Hindi niya sana gustong pag-usapan ang kanyang nobya dahil malulungkot lamang siya. Ngunit, mukha namang gusto talagang marinig ng kanyang Ina ang tungkol kay Manuela. Huminga siya nang malalim.
"Opo, Inang. Simple lang po siya sa ganda at sa pag-uugali," napapangiti niyang sabi habang inaalala ang mukha ni Manuela. "Natural pong kayumanggi ang kanyang balat, kakulay ng lupa ang kanyang mga mata, mahaba ang kanyang mga pilikmata..." Napapikit siya at inisip na kunwari'y nasa harap niya ang nobya. Patuloy niya itong isinalarawan sa kanyang Ina at sa kanyang imahinasyon, hawak-hawak niya ang pisngi ng dalagang nakangiti naman sa kanya.
Nang iminulat niya ang mata ay wala na ito, ang nasa harap lamang niya ay ang kanyang Ina na mukhang natuwa sa ginawa niya. Nagniningning rin ang mga mata nito at mukhang wiling-wili sa narinig.
"A-Ah... iyon lamang po," marahan siyang natawa para pagtakpan ang kanyang hiya. Ngayon lamang siya nagkaroon ng lakas ng loob na pag-usapan ang tungkol sa nobya sa ibang tao. Ni hindi niya nga ikwinento kay Padre Malabanan ang ukol roon kahit na nagtanong ito. Pati si Eustacio ay walang alam sa nangyari.
Masayang kinuha naman ng kanyang Ina ang kanyang mga kamay. "Pole, mahal na mahal mo talaga siya. Ang akala ko hindi mo maiisipang magkaroon ng nobya gayong mas uunahin mo pa atang matapos ang iyong pag-aaral. Hindi naman sa ayaw kong gawin mo iyon sadyang hindi ko lang inaasahan...
"Kung hindi ka man naniniwala sa akin ay tignan mo ang sarili mo sa salamin. Namumula ka, Pole. Randam ko rin mula sa iyong kamay ang malakas ang pintig ng iyong puso," malawak ang ngiti ng kanyang Ina. "Kailan ko maaring makilala si Manuela? May balak ka bang ipakilala siya sa amin o wala?"