Kryjąc się w Łanie Zbóż (życie Słowian)

Żerca

~~Vita Maiorum~~ 

 Żercy zajmowali się składaniem ofiar i wyznaczaniem terminów świąt, a także rzucaniem losów, wróżeniem i kojarzeniem małżeństw (Swaćba) oraz odprawianiem obrzędów. Stanowili elitę we wczesnosłowiańskim społeczeństwie i odgrywali dużą rolę polityczną, niejednokrotnie współrządząc wraz z księciem. Zgodnie z przekazami kronikarskimi nosili długie szaty i nie obcinali włosów. W okresie chrystianizacji stanowili główne ognisko oporu przeciwko nowej religii.  

Kroniki Saxo Gramatyka i Helmolda wiążą żerców ze Perunem, Świętowitem  i Prowe, zaś biskup Thietmar z Merseburga porównał ich do sług Swarożyca. Wszystko zatem wskazuje na to, że żercy byli kapłanami związanymi z kultem nieba. Byli przede wszystkim strażnikami świętych miejsc. Żerca to przede wszystkim kapłan-ofiarnik. Słowo żerca jest w bliskim związku ze słowem żertwa co oznaczało ofiarę całopalną wśród Słowian południowych i wschodnich, wśród Słowian zachodnich mówiono ,,obiata''. 

Nieprzypadkowe jest również podobieństwo żercy do takich wyrazów jak żarcie bądź żyr (tłuszcz), gdyż w ofierze bogom składane było właśnie jedzenie. Z oddawaniem czci bóstwom często wiązały się również rytualne uczty, które były przygotowywane właśnie przez żerców. W tym miejscu warto wspomnieć, że jeszcze w staropolszczyźnie na określenie starosty weselnego używano słowa żyrzec. Nic w tym dziwnego, do obowiązków starosty należało wszakże m.in. przeprowadzanie rozmaitych rytuałów weselnych. Warto też wspomnieć, że w bardziej odległych czasach starosta weselny (zwany też swatem), podobnie jak pogański żerca, był jednostką uprawnioną do udzielania ślubów. 

Najwięcej o obowiązkach żerców wiemy z kroniki Saksona Gramatyka, który w rozbudowanych ustępach opisał świątynię w Arkonie w kontekście lokalnego kultu Świętowita i obchodzonego w czasie jego wizyty Święta Plonów. Kronikarz ten uczynił wnikliwą analizę wyglądu żerców, którzy odznaczali się wbrew powszechnemu miejscowemu zwyczajowi długością włosów. Swą obserwację łączy z opisem czynności przygotowawczych do obchodów święta, na które składało się dokładne sprzątanie świątyni połączone z rytualnym wstrzymywaniem oddechu, mającym związek z niegwałceniem świętości miejsca. 

Na uwagę zasługuje fakt, że żercy zajmowali się także czasem sprawowaniem funkcji niekultowych. Kronika Helmolda z Bozowa wspomina, że w strzeżonych przez kapłanów świętych gajach odbywały się procesy sądowe. Czyżby zatem w ramach dawnego sądownictwa żercy zostali wyznaczeni do oznajmiania sądu w imieniu bogów? Całkiem możliwe, jednak bez wątpienia możemy z tego wnioskować, że żercy cieszyli się dużym społecznym poważaniem. Z tych samych źródeł możemy dowiedzieć się również, że kapłani ci czasem występowali w funkcji posłów (wysyłani w celu załatwienia jakiejś sprawy lub oznajmienia czegoś bądź mieli być przedstawicielami dyplomatycznymi  wysłanymi z powodu ważnej misji).