Yaratıcı Yazarlık Dersleri

Eleştiri

Merhaba arkadaşlar! Uzun bir süreden sonra eleştiri adı altında saçmalayanları da görünce bu bölümü yazmayı kendime görev edindim.
Aslında geçen sene bu bölümü yazacaktım. Çünkü eleştiri de bu işin bir parçası. Ama herkes eleştiri yapamaz, yapmamalı diyerek boşuna vakit harcamayayım dedim.
Ancak gün geçtikçe eleştiri yaptığını zannedenlerin arttığını gördüm ve en azından bu konudaki araştırmalarımı ve akademik bilgilerimi paylaşmak istedim.
Bu bölümde eleştiri yapmak isteyenlere sonra da eleştirileri dikkate alan ve kitabının eleştirilmesini isteyen yazarlara öneriler vereceğim.
Eleştiri yapmak isteyen arkadaşlarımın işi kitap yazan arkadaşlarımdan daha zor. Çünkü eleştiri ciddi bir birikim ister. Eğer hiçbir birikiminiz olmayıp önünüze gelen kitabı okumadan kötüleyerek bir yere ulaşabileceğinizi düşünüyorsanız hata ediyorsunuz. Amacınız tam tersiyken kendinizi küçük düşürüp sevilmeyen biri haline gelebilirsiniz. Temelden başlayarak bu konuda ipuçları vereceğim:
-Eleştiri yazarken eleştirdiğiniz yazarla empati kurun. Bakın o ne kadar emek sarf etmiş. O yüzden lütfen siz de en azından cümleye büyük harfle başlayın. Cümlenizi noktayla bitirin. Cümlenizin ortasına nokta koymayın. (Evet bunları yapanı da gördüm.)
-Bilmemek değil öğrenmemek ayıptır. Bazı basit kelimelerin anlamını bilmiyor ya da karıştırıyor olabilirsiniz. Belki farklı ülkede yaşıyor Türkçe'yi yeni öğreniyor olabilirsiniz. Bu durumda lütfen dile hakim olmadan eleştiri yapmaya çalışmayın.
-Eleştiri yazılarınızı da okuyan birileri olduğunu bilin. O yüzden düzgün cümle kurun. Birbirinin aynısı cümleleri tekrarlamayın. Anlamsız bir cümle kurduysanız üstüne bunu tekrarlarsanız bu karşınızdakini sıkabilir. Ve sen ne biçim yazıyorsun da eleştiriyorsun, haddini bilsene tarzı haklı eleştirilere maruz kalabilirsiniz.
-Bir kitap sadece tanıtım bölümü okunarak eleştirilmez. Bölümlere yorum yapmaktan bahsetmiyorum. Zahmet edip kitabı okumadan sözde eleştiri kitabı yazanlar var. Biliyorum buraya kadar çok basit şeylerden bahsettim ama inanın bunları da görünce tepem attı zaten. Gelelim çoğunluğun bilmediği detaylara:
-Wattpad'de her kitabı bir şeylere benzetme eğilimi var. Daha önce bahsettiğim üzere edebiyatta belli kalıpların dışına çıkılmaz. O yüzden ister istemez her eserin bir yerinden birbirine benzemesi normaldir. Yeşil gözlü bir karakter olmasından tutun aşık olan bir ana karakter gibi bazı basit şeyler bazı eserlerle ortak olabilir. Ancak bu çalıntı, bu araklama demek ciddi bir suçlamadır. Eğer illa sevdiğiniz bir şeye benzetecekseniz tam olarak ne konuda benzediğinden ve ne konuda farklı olduğundan bahsetmelisiniz. Yoksa o eleştiri olmaz.
-Eleştiri ve kötülemenin birbirine karışması maalesef Wattpad'de yaygın bir durum. Bir bakıyorum ki genç bir arkadaş sosyal medyada duyurmuş. "Çok iyi eleştiri yaparım. Çok iyi aşağılarım." Hayır efendim öyle bir dünya yok. Eleştirinin üslubu da çok önemli. Bu tarz tiplerin kendi çapında ilgi çekmeye çalıştığını bilin. Ve hemen kızmayın bu davranışın altında genellikle ciddi psikolojik hasarlar yatar. Kimin hayatında ne yaşamış olduğunu bilmiyoruz değil mi?
-Eleştiri bir eserin hem iyi yönünü hem kötü yönünü ele alır. Eleştirmen her zaman objektif olmalıdır. Ben nasıl bir açık yakalarım acaba diyip saçmalamayın. Mizah hikayesine şurası ciddi olmamış diyen gördüm. Lütfen objektif olmaya çalışın.
-Eleştirmen temel olarak eleştirdiği alana hakim, o konuda uzmanlık seviyesinde deneyimi olan ve artık verileri analiz edebilme seviyesine ulaşmış kişidir. Şimdi neden işlerinin zor olduğunu anladınız mı? Edebiyatta en azından eleştirmenin eleştirdiği yazarla aynı seviyede olması beklenir. Yani kısaca iyi bir yazar ya da en azından iyi bir Wattpad yazarı değilseniz eleştirmen olmaya kalkışmayın.
-Buraya kadar çok insanın elendiğinin farkındayım ama son bir ipucu vereyim. Eleştiri; kitabın edebiyata, sanata ya da topluma ne kattığını sorgular.
Evet kendini eleştirmen sananların okur olduğunu düşünmüyorum doğal olarak bunu da okuduklarını sanmıyorum ama en azından siz değerli yazar adaylarının fikri olması açısından bunları maddeledim. Şimdi gelelim en önemli konuya. Birinin gerçek bir eleştirmen olmadığını nereden anlarsınız? Her ben eleştirmenim diyenin söylediklerini dikkate almaya değer mi?
-Biri hikayenizi direkt olarak kötüledi ya da hakaret etti. Öncelikle bu kişinin profiline bakın. Diğer kitap yorumlarını inceleyin. Herkese mi hakaret etmiş ya da herkesin mi kitabını kötülemiş? Wattpad'de prim yöntemleri çok. Bu şekilde ilgi çekmeye çalışanlar olabiliyor. Bu şahısları gerçekten eleştirmen sanan iyi niyetli kullanıcılardan takipçi bile kazanabiliyorlar. Hatta geçen gün bu saçma yorumları sadece popüler kitaplara yaparak prim yapmaya çalışan birine rastladım. Buna izin vermeyin ve yorumlarını silin. Hakaret ettiyse rapor edin ve sessize alın.
-Biri kitabınıza direkt olarak kötü demiş ama neresinin kötü olduğunu söylememiş mi? Emin olun kitabınızı okumamıştır bile. Genelde tam olarak neresinin kötü olduğunu sorduğunuzda da cevap veremezler zaten. Wattpad'de her yorum yapanın okur olduğunu sanmayın. Wattpad'in okuma alışkanlığı kazandırdığı gerçek ama kullanan herkese kazandırdığını düşünmüyorum. Bazıları diğer sosyal medya hesapları gibi kullanıyor.
-Kitabınız hiçbir yerden esinlenmemenize rağmen bir esere benzetiliyorsa endişelenmeyin. Bu Wattpad'de yaygın bir rahatsızlık. Hatta eleştiri kitabı adı altında yayınlanan bazı çalışmalar, anlamsız cümleler çıkarıldığında 'Hangi Wattpad kitabını hangi esere benzettim?' başlıklı daha özgün bir çalışmaya dönüştürülebilir. Eğer gerçekten esinlenmediyseniz ve bahsedilen eser hakkında da bir fikriniz varsa neresini benzettiğini sorabilirsiniz. Genellikle ona da mantıklı bir cevap veremiyorlar.
-Eleştiri yazdığını iddia eden kişi cümle kuramamışsa, TDK'dan haberi yoksa bir de üstüne garip kısaltmalar kullandıysa o kişileri eleştirmen sanmayın.

Dunning Kruger sendromu diye bir şey duymuş muydunuz? Bu varsayım, yetkin olmayan kişilerin vardıkları yanlış sonuçları fark etme kapasitelerinin olmadığını savunur. Yani bir kişi bir konuda ne kadar az şey biliyorsa o konuda çok bildiğini zanneder, bu konuda eğitilmedikçe eksiğini fark etmez ve cahil cesaretiyle o konuda uzman kişilerin bile önüne geçmeye çalışır. Birçok yerde Dunning Kruger sendromlu birilerine rastladığımız gibi Wattpad'de de bu tarz insanlara denk geliyoruz maalesef.
Son olarak, sizler bir şeyler ortaya koyuyorsunuz. Belki de kendinizi gerçekleştirecek aşamaya geliyorsunuz. Faydam yoksa zararım olsun zihniyetiyle hareket eden bu bilgisiz arkadaşların dedikleri sizin hevesinizi kırmasın. Yazmaya devam ;)