I. Tìm hiểu chung
1.Tác giả
– Nguyễn Đình Thi (1924 – 2003) là một trí thức nhiệt thành yêu nước. Ông từng tham gia phong trào yêu nước của học sinh, sinh viên từ năm 1941, vào Hội Văn hoá cứu quốc của Đảng năm 1943. Là đại biểu Quốc hội khoá I, đã giữ nhiều vị trí lãnh đạo trong công tác văn nghệ.
2. Xuất xứ
Nguyễn Đình Thi viết bài "Mấy ý nghĩ về thơ" vào ngày 12-9-1949 tại chiến khu Việt Bắc thời kháng chiến chống Pháp.
Các văn nghệ sĩ tham gia kháng chiến thời ấy đã từng tranh luận về hội hoạ, về thơ, về
II. Đọc hiểu văn bản.
1 . Đặc trưng cơ bản nhất của thơ: thể hiện tâm hồn con người.
- Đặt ra một câu hỏi: không mang nghĩa nghi vấn mà khẳng định:
″Đầu mối của thơ có lẽ ta đi tìm bên trong tâm hồn con người chăng?″.
- Khởi đầu một bài thơ: phải có ″rung động thơ″, sau đó mới ″làm thơ″.
- Rung động thơ:
+ có được khi tâm hồn ra khỏi trạng thái bình thường;
+ do có sự va chạm với thế giới bên ngoài, với thiên nhiên, với những người khác mà tâm hồn thức tỉnh, bật lên những tình ý mới mẻ.
- Còn làm thơ:
+ là thể hiện những rung động của tâm hồn con người bằng lời nói (tức là chữ).
+ Những lời, những chữ ấy phải có sức mạnh truyền cảm tới người đọc, khiến ″mọi sợi dây của tâm hồn rung lên″.
2. Những đặc trưng khác của thơ gồm: hình ảnh, tư tưởng, cảm xúc, cái thực,...
- Hướng tới việc biểu hiện tâm hồn con người, hình ảnh của thơ: không chỉ ghi lại cái vẻ bề ngoài mà ″đã bao hàm một nhận thức, một thái độ tình cảm hoặc suy nghĩ″.
- Thơ gắn liền với sự suy nghĩ, thơ phải có tư tưởng, nhưng tư tưởng trong thơ cũng là tư tưởng - cảm xúc, ″thơ muốn lay động những chiều sâu của tâm hồn, đem cảm xúc mà đi thẳng vào sự suy nghĩ″.
- Cảm xúc, tình cảm là những yếu tố quan trọng bậc nhất mà nhà thơ hướng tới.
″Cảm xúc là phần thịt xương hơn cả của đời sống tâm hồn″.
- Ngay cái thực trong thơ cũng là sự thành thực của cảm xúc, là biểu hiện một cách chân thật và sinh động những gì đang diễn ra trong tâm hồn, đó là ″hình ảnh thực nảy lên trong tâm hồn khi ta sống trong một cảnh huống hoặc trạng thái nào đấy″.
→ Tóm lại, hình ảnh, tư tưởng, cảm xúc, cái thực của thơ đều nằm trong hệ quy chiếu của tâm hồn con người.
3. Ngôn ngữ thơ có nét khác biệt so với ngôn ngữ các thể loại văn học khác.
- Ngôn ngữ trong truyện, kí: chủ yếu là ngôn ngữ tự sự, kể chuyện,
- Ngôn ngữ trong kịch: chủ yếu là ngôn ngữ đối thoại
- Ngôn ngữ thơ ca: có tác dụng gợi cảm đặc biệt nhờ yếu tố nhịp điệu, ″Cái kì diệu ấy của tiếng nói trong thơ, có lẽ chăng ta tìm nó trong nhịp điệu (...) một thứ nhịp điệu bên trong, một thứ nhịp điệu của hình ảnh, tình ý, nói chung là của tâm hồn″.
- Xuất phát từ sự đề cao nhịp điệu bên trong, nhịp điệu của tâm hồn, Nguyễn Đình Thi quan niệm:
+ ″không có vấn đề thơ tự do, thơ có vần và thơ không vần″ mà chỉ có ″thơ thực và thơ giả, thơ hay và thơ không hay, thơ và không thơ″.
+ Thời đại mới, tư tưởng, tình cảm mới, nội dung mới đòi hỏi một hình thức mới, điều quan trọng là dùng thơ tự do, thơ không vần, hay ″dùng bất cứ hình thức nào, miễn là thơ diễn đạt được đúng tâm hồn con người mới ngày nay″.
4. Nét tài hoa của Nguyễn Đình Thi:
Bộc lộ trong nghệ thuật lập luận, đưa dẫn chứng, sử dụng từ ngữ, hình ảnh,... để làm sáng tỏ từng vấn đề đặt ra.
- Mở đầu bài viết, dùng ngay lập luận phủ nhận để khẳng định (bác bỏ một số quan niệm có phần phiến diện về thơ- có người cho ″thơ là ở những lời đẹp″ lại có người cho ″thơ khác với các thể văn khác ở chỗ thơ in sâu vào trí nhớ″, để nhấn mạnh đặc trưng cơ bản nhất của thơ là biểu hiện tâm hồn con người), từ đó triển khai các ý ngày càng cụ thể hơn, xoáy sâu vào vấn đề chính.
- Lí lẽ gắn với dẫn chứng. Cách sử dụng từ ngữ, hình ảnh rất cụ thể, sinh động, gây ấn tượng mạnh:
+ ″Thơ là tiếng nói đầu tiên, tiếng nói thứ nhất của tâm hồn khi đụng chạm với cuộc sống. Toé lân ở những nơi giao nhau của tâm hồn với ngoại vật, trước hết là những cảm xúc″,
+ ″Mỗi chữ như một ngọn nến đang cháy, những ngọn nến ấy xếp bên nhau thành một vùng sáng chung″.
5. Giá trị của bài văn:
- Việc nêu lên những vấn đề đặc trưng bản chất của thơ ca không chỉ có tác dụng nhất thời lúc bấy giờ mà ngày nay nó vẫn còn có giá trị, bởi ý nghĩa thời sự, tính chất khoa học đúng đắn, gắn bó chặt chẽ với cuộc sống và thực tiễn sáng tạo thi ca.
