Ruimte Wetenschap - Sterrenkunde

coverfoto: Atacama Large Millimeter Array

20/07/2016

Voor ik met de rest begin, lijkt het mij goed om wat meer informatie te geven over de foto die op de cover staat van 'Ruimte Wetenschap'. Nogmaals die foto:

Behalve de (zeer) mooie sterrenhemel, kunnen we ook enkele astronomische toestellen op het land bemerken, die gericht lijken te zijn naar verschillende plaatsen in de hemel. In dit geval worden die vier toestellen ruimte-schotels of ook antennes genoemd.

Het is slechts een klein onderdeel van een telescoop in Noord-Chili (Zuid-Amerika). Nu, niet zomaar een telescoop natuurlijk: de Atacama Large (sub) Millimeter Array of afgekort ALMA is het grootste astronomische project in de wereld, gelegen op het Chainantor-plateau in de Atacamawoestijn van dat land. Het is ontworpen, zowel om de stervorming te bestuderen in de vroegste stadia van het universum, als om nabije stervormingsgebieden en planeet-vormende gebieden in kaart te brengen.

Het totaalplaatje van ALMA heeft zo'n 1,2 miljard euro gekost, wat het meteen ook het meest ambitieuze, astronomische project ooit maakt, dat waarnemingen vanaf de aarde uitvoert (in tegenstelling tot waarnemingen vanuit de ruimte zelf genomen, zoals bijvoorbeeld onze geliefde ruimtetelescopen Hubble en Kepler).

Bij het woord 'telescoop' wordt vaak gedacht aan een soort draagbare sterrenkijker, gebruikt door (amateur)astronomen om de hemel en zijn bewonderingswaardigheden te bestuderen. Wel, ALMA is allesbehalve een draagbare sterrenkijker: het ontwerp bestaat uit maar liefst 66 van die ruimte-schotels, die dus samen één telescoop vormen. Op de cover staan dus slechts enkelen van deze antennes opgesteld. Het feit dat dit aantal zo groot is (de Westerbork Synthese Radio Telescoop heeft er bijvoorbeeld 'maar' 14), maakt het ontwerp zeer revolutionair.

Misschien vraag je jezelf af waarom er nu zo veel ruimte-schotels zijn. Waarom is een telescoop met deze grote hoeveelheid ruimte-schotels nu beter dan bijvoorbeeld een telescoop bestaande uit twee van die antennes?
Dit wordt als volgt verklaard:

Al deze 66 antennes kunnen verplaatst worden over het Chainantor-plateau, waarbij de maximale afstand tussen sommige schotels zelfs kan oplopen tot zo'n 16 kilometer! Door deze afstanden zullen de ruimte-schotels elk een licht-verschillend beeld opleveren, waarbij sterren die relatief dicht bij de aarde staan, een groter hoekverschil zullen kennen ten opzichte van de twee antennes dan relatief verre sterren. De term 'relatief' wordt dan natuurlijk gebruikt omdat de afstanden sowieso vele lichtjaren groot zijn.
De licht-verschillende beelden, elk waargenomen vanuit een antenne, worden vervolgens samengevoegd, waarbij er dus een beeld ontstaat, dat niet alleen een hogere resolutie zal hebben dan andere submillimetertelescopen, maar ook zal ALMA de mogelijkheid hebben/krijgen om in te zoomen op details.

De antennes zijn geleverd door zowel Europese, als Noord-Amerikaanse, als Zuid-Aziatische partners in het ALMA-project. De Europese en Noord-Amerikaanse partners bouwden samen 50 antennes, die samen de 'kern' van de telescoop vormen. De Zuid-Aziatische partners droegen 16 antennes bij, die de Atacama Compact Array of ACA vormen. Deze 16 kleinere ruimte-schotels hebben een groter gezichtsveld als de 'kern' van ALMA, en dit zal de kwaliteit van de beeldvorming dus verbeteren. Hieronder nog een prachtige foto.

Aan wie geïnteresseerd is in het vervoer dat zo een antenne van wel 115 ton gebruikt wanneer het zich naar het Chainantor-plateau begeeft, dat zich op 5000 meter boven de zeespiegel bevindt, kan ik melden dat er twee zelf ladende voertuigen werden gebruikt, met een breedte van wel 10 meter, 28 wielen, en een gewicht van wel 130 ton! Onderstaande foto kan hiervan een duidelijker beeld geven.

Om af te sluiten is er hieronder nog een allesomvattend filmpje, weliswaar in het Engels. Deze is zowel te vinden op youtube, als op de site van ALMA: www.almaobservatory.org/.

Wist je dat ...

De Atacamawoestijn, waar ALMA gelegen is, de droogste plaats op aarde is? Verschillende weerstations in die woestijn hebben nog nooit een druppel regen ontvangen! Hierdoor is er altijd een mooie, heldere hemel om te observeren!

Bedankt voor het lezen!

- Meggy--