İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE MEDENİYET
1)Devlet Yönetimi
A)Hükümdar
-Devlete il-el adını vermişlerdir.
-Hükümdar töre adı verilen yazısız hukuk kurallarına uymak zorundaydı.
Hükümdarlık Unvanları
-Hakan
-Han
-Kağan
-İlteber
-İlteriş
-İdikut
-Sanyü
-Tanhu
Hükümdarlık Sembolleri
-Çadır
-Unvan alma
-Kotuz
-Yay
-Taht(Örgin)
-Nevbet(Davul)
-Sancak
-Tuğ(Bayrak)
B)Kut Anlayışı
-Hükümdarın devlet yönetme hakkının tanrı tarafından verildiğine inanılması anlayışına kut anlayışı adı verilir.
-Kut anlayışında yetkiler kan bağı ile sonraki nesillere aktarıldığı düşünüldüğü için birçok taht kavgalarına sebep olmuştur.
C)Veraset Egemenlik Anlayışı
-Bu anlayışa göre ülke hükümdar ve ailesinin ortak malı sayılır.
D)İkili Yönetim Teşkilatı
-Ülke topraklarının Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrılmasıdır.
Doğu: Kağan Hükümdar
Batı: Yabgu unvanı ile kağanın kardeşi bulunurdu.
E)Kurultay(Toy-Kengeş)
-Devlet işlerinin görüşüldüğü, karara bağlandığı fakat son sözün hükümdarlara ait olduğu danışma meclisidir.
-Kurultaya Toygun adı verilir.
F)Hatun(Katun) ve Tigin
-İslam öncesi Türk devletlerinde hükümdarların eşine Hatun(Katun) denirdi.
-Hatunlar hükümdar eşi savaşa gittiğinde Kurultayı yönetirlerdi.
-Tigin ise hükümdarın erkek çocuklarına denilirdi.
-Tiginlerin öğretmenlerine ise Ataman adı verilirdi.
G)Boylar Birliği Federasyonu
Ülke Yönetimi ile İlgili Bazı Kavramlar
Ağılıg(Ağıcı): Hazine görevlisi
Ayguci :Vezir
Ayuki: Hükümet
Bitikçi: Katip
Buyruk: Bakan
Tudun: Vergi memuru
2)Ordu Teşkilatı(Sü)
-İlk Türk devletlerinde paralı askerlik görülmemiştir.
-Türk tarihinde ilk düzenli ordu Metehan tarafından kurulmuştur.
-Ordu komutanına Tarkan, Subaşı, Böri, Noyan gibi isimler verilirdi.
-Metehan onlu sistemi bulmuş ve Islıklı oku icat etmiştir.
-İlk Türk devletlerinin savaş taktiği Turan taktiğidir.
-Orduda askerlerin giydiği şapkaya Tolga ya da Börk adı verilmiştir.
3)Toplumsal Yapı
-İl(el)-Devlet
-Budun-Millet
-Bod-Boy
-Urug-Soy
-Oguş-Aile
-Eski Türk toplumlarında göçebe yaşam hakimdir.
Özellikleri;
-Temel sebebi olumsuz iklim koşullarıdır.
-Tarım gelişmemiş, hayvancılık ve ticaret temel geçim kaynakları olmuştur.
-Özel mülkiyet yoktur, bu yüzden sınıf farklılığı söz konusu değildir.
-Savaşçılık özellikleri göçebe yaşam sonucu artmıştır.
-Mimari gelişmemiş, taşınabilir sanat ve çadır kültürü gelişmiştir.
-Konar-göçer yaşam tarzının bir sonucu olarak uzun süreli hapis cezaları görülmemiştir.
4)Ekonomik Yapı
-Hayvancılık en önemli geçim kaynaklarıdır.
-Uygurlarda ise Maniheizm dininin etkisi ile tarım önem kazanmıştır.
Kamdu: Bez para
Çav: Kağıt para
5)Din ve İnanış
-Göktanrı inancı yaygındır.
-Genelde tek tanrılı inanç sistemi yaygındır. (Ahiret inancı görülür.)
-Devletler dini inanışa göre yönetilmez (Laik)
-Din adamlarına Kam ya da Baksı adı verilir.
Türklerin Kabul Ettiği Diğer Dinler
Budizm: Uygurlar, Türgişler
Manihaizm: Uygurlar
Hristiyanlık: Avarlar, Macarlar, Bulgarlar, Peçenekler, Uzlar, Kumanlar
Musevilik: Hazarlar
İslamiyet: Karluklar, Oğuzlar, İtil Bulgarları
6)Hukuk
-Eski Türklerde hukuk töre adı verilen yazısız hukuk kurallardan oluşurdu.
-Törelerin kaynağı ise gelenek göreneklerdir.
-İlk yazılı hukuk kuralları ise Uygurlarda görülür.
7)Yazı-Dil-Edebiyat
-Eski Türklerde yazı Orhun Kitabeleri ile başlar.*
-Tarih boyunca kullandıkları alfabeleri ise;
-Orhun
-Uygur
-Soğd
-Kiril
-Arap
-Latin
Not: Türklerin ilk milli alfabesi 'Göktürk' alfabesidir.
Dil ve Edebiyat
a)Sözlü Edebiyat
Koşuk: Coşkulu şiir
Sav: Atasözü
Sagu: Ağıt
Destan: Kahramanlık Öyküleri
Türklere Ait Önemli Destanlar
-Alper Tunga ve Şu Destanları: İskitler(Sakalar)
-Türeyiş ve Göç: Uygurlar
-Oğuz kağan Destanı: Asya Hun Devleti
-Ergenekon ve Bozkurt Destanları: Göktürkler
-Manas Destanı: Kırgızlar
b)Yazılı Edebiyat
Göktürk(Orhun) Kitabeleri
-Türk tarihine ait Türklerin bıraktığı ilk yazılı belgedir. (İlk Türkçe metin)
-Türk adının geçtiği ilk yazılı metindir.
-Siyasetname özelliği gösterir.
-Yazarı Yolluğ Tigin'dir. (İlk Türk tarihçisi)
-Kitabeler; Vezir Tonyukuk, Kültigin ve Bilge Kağan adına dikilmiştir.
-1709'da İsveçli yüzbaşı Johan Von Strahlenberg tarafından bulunmuş, ilk kez Danimarkalı Türkolog William Thomson tarafından okunmuştur.
8)Bilim ve Sanat
a)Bilim
-Astronomi (12 Hayvanlı Türk Takvimi) ve tıp (Mumyacılık) alanında gelişmişlerdir.
-Uygurlar ilk alfabe ve ilk kütüphaneyi kurmuşlardır.
2)Sanat
-Göçebe yaşam tarzından dolayı pek fazla eser bırakılmamıştır.
-Balbal ve kitabeler ulaşmıştır.
-Hayvan üslubu sanat eserlerinde bolca kullanılmıştır.
-Türklerin başlıca sanatları;
-Fresk(duvar süsleme)
-Resim
-Heykel
-Minyatür
-En önemli müzik aletleri ise Kopuz'dur.
