Ang Lihim ng Lunangayin

Chapter 17

Nang kausapin ni Krisanto ang ina, hindi niya napigilan ang galit sa pagtutol sa isang napaka-mapangahas na mungkahi ng matanda. Ang mungkahing pag-aalay na ginawang kumplikado. Dahil nais ng kaniyang ina na ang unang isakripisyo ay ang mismong asawa ni Krisanto.

"Hindi ako papayag!" mariing sabi ni Krisanto. "Hindi maaari ang sinasabi ninyo!"

"Anak," panimula ng ina, sabay hawak ng mahigpit sa mga kamay ni Krisanto. "Unawain mo, ang tanging makakapagsalba lamang sa ating kabuhayan ay ang pag-aalay."

"Ngunit bakit ang asawa ko pa?" galit na hinila ni Krisanto ang mga kamay sa ina.

"Sapagkat bilang may-ari ng pinakamalaking lupain, nararapat mong ipakita sa lahat ang tapat mong intensyon. Ang pagsasakripisyo sa iyong mahal na asawa ay pagpapakita lamang ng maliwanag mong dedikasyon na solusyunan ang problema sa ating lugar. Magpapatibay ito ng kaugnayan sa mga tao. Isa ito sa magiging basehan ng mga tao upang makita nilang totoo ang iyong hangarin. Ito ang epektibong paraan upang sila'y mapasunod sa sisimulang tradisyon."

"Isang kabaliwan yan!" sigaw ni Krisanto.

"Hindi, anak. 'Wag mong sabihin yan. Makinig ka muna sa akin," hinagilap ng ina ang mga mailap na mata ni Krisanto.

"Ano pa ba ang dapat kong pakinggan? Maliwanag na – na ang gusto n'yo pang mangyari ngayon ay ang mga asawa lamang ng mga may-ari ng lupain ang maaaring isakripisyo, at ang mga maybahay ng mga magsasaka ay ligtas. Sa tingin n'yo ba tama 'yon? At sa tingin n'yo ba patas 'yon?"

"Oo! Sapagkat sila'y mahihirap!" pasigaw na paliwanag ng ina. "Wala silang ibang kayamanan kun'di ang isat-isa. Makokonsensya mo bang agawin pa ang isang bagay na tanging kumukumpleto sa kanilang pamilya?"

"At bakit ikaw? Hindi ka ba nakokonsensya sa suhestiyon mo na kunin ang buhay ng aking asawa?" pasigaw na tanong ni Krisanto.

Bumuntong hininga ang ina at umupo. Tila ba siya'y napagod sa ginawang pagsagot sa anak. "Sa mga panahong nagdaan, napakarami na ang ginawa upang masolusyunan ang problema sa bukid. Ngunit sakabila ng lahat, wala pa ring pagbabago. Bagkus, lalong lumalala ang sitwasyon sa pataniman. Kung ikaw ang tatanungin, mayroon ka pa bang naiisip na ibang paraan para isalba ang bukirin?" Hindi kumibo si Krisanto, aminado siya sa sariling nabigo siya sa mga paraang ginawa nila at wala na siyang iba pang maisip na solusyon. "Hindi mo maitatanggi na simula nang madiligan ng dugo ang bukid, maraming magagandang pagbabago ang nangyari," unti-unting huminahon ang boses nito. "Nakausap ko ang iyong asawa. Bagama't mabigat sa aking loob na panimulan ang tungkol rito, ito'y kaniyang pinakinggan at agad namang tinanggap. Sa kaniya na mismo nagmula na handa niyang isakripisyo ang sarili alang-alang sa kinabukasan ng pamilya, alang-alang sa masaganang kapalit na maibibigay ng kaniyang buhay. Galing na mismo sa kaniyang bibig na nararapat na raw itong gawin. Ipinangangamba ng iyong asawa na kapag nagpatuloy pa ang kamalasan sa bukid, hindi magtatagal at maghihirap ang buong barrio. Magdadaingan ang mga magsasaka na maaaring mauwi sa hindi magandang kaganapan. Ang pag-aalsang naging bulung-bulungan noong nakaraang taon lamang, laban sa mga may-ari ng malalaking lupain, ay maaaring masakatuparan kung magkakaroon muli ng krisis."

Hindi makapaniwala si Krisanto sa sinabi ng ina. Bagama't ang tungkol sa kamalasang kanilang dinanas sa mga nagdaang taon, ang tungkol sa magandang naidulot ng dugo sa bukid, at ang tungkol pag-aalsa ng mga magsasaka, ay pilit sumisiksik sa kaniyang isipan, ito naman ay dinaig ng kaniyang matinding pagnanais na makaharap ang kabiyak.

Sa mga sandaling iyon, tanging ang kaniya lamang asawa ang importante. Kaya naman siya ay nagmadaling tumungo sa kanilang silid, at iniwan ang kaniyang inang malungkot na nakaupo sa may sala.

Pagpasok niya sa kanilang kuwarto, natagpuan niyang nakaupo sa may tabi ng bukas na bintana ang asawa. Nakita niya ang lungkot sa mukha nito nang siya'y lingunin. Tila ba nakikisama ang makulimlim na hapong iyon sa kapanglawan na nadarama nilang dalawa.

Dahan-dahang nilapitan ni Krisanto ang kabiyak, at dahan-dahan namang pumatak ang mga luha sa mata ng babae.

Ang pagyakap nito ng mahigpit ay nagdulot ng labis na lumbay sa puso ni Krisanto. Pinatunayan lamang non ang sinabi ng ina ukol sa desisyon ng kaniyang asawa.

"Hindi mo kailangang maging alay," mariing sabi ni Krisanto sa kabila ng kaniyang pagbulong. Inalis niya ang mga kamay ng asawang nakakapit sa kaniyang baywang at siya'y lumuhod sa harapan nito. "Hindi ko papayagang maging kasangkapan ka para lang sa ikabubuti ng lahat. Hindi ako naniniwalang ang pag-aalay ang sagot sa problema ng ating lugar. Isa lamang yang malaking kahangalan!"

"Huwag mong sabihin 'yan," malumanay na tugon ng asawa sa kabila ng patuloy na pagtulo ng kaniyang luha. "Ang mga bagay na hindi natin lubusang maintindihan ay bahagi ng buhay. At mayroong mga bagay na hindi natin kayang ipaliwanag. Isa na rito ang mga kaganapan simula ng madiligan ng dugo ang bukirin..." panandalian siyang tumigil sa pagsasalita at ibinaling ang mga tingin sa labas ng bintana. "Alam kong iniisip mong, maaaring nagkataon lamang na nagkaroon tayo ng masaganang ani nitong taon. Ngunit para sa akin, pinaniniwalaan ko ang sinaunang kasabihan," huminga ng malalim ang asawa ni Krisanto. "Magkaiba man tayo ng pananaw ukol dito. Totoo man ang kasabihan o hindi. Ang importante ay nararapat natin itong subukan."

"Paano kung nagkamali ang mga matatanda at walang naging kapalit na mabuti ang iyong sakripisyo? E di nasayang lang ang iyong buhay!"

"Hindi masasayang ang buhay ko," humarap ang babae sa asawang si Krisanto. "Hindi pa ba maliwanag sa'yo na sa paraang ito mapapatunayan natin sa mga tao na handa ang ating pamilya na gawin ang lahat upang maisalba lang ang kabuhayan ng nakararami? Kung makikita ng mga magsasaka ang ating sakripisyo, hindi na nila iisipin pa ang magplano ng masama laban sa ating pamilya," umiling si Krisanto habang nagsisimulang mangilid ang luha sa kaniyang mga mata. "Lahat tayo ay papanaw. Ikaw, ako... hindi nga lang natin alam kung kailan, saan at kung paano. Pero kung ako ang papipiliin, nais kong mamatay sa paraang alam kong magkakaroon ng halaga ang aking buhay. At ito na 'yon," muling huminga ng malalim ang asawa ni Krisanto. "At sa paraang ito, maaari ko rin kayong mailigtas," dagdag niya, at tuluyan ng pumatak ang mga luha ni Krisanto.