"Mabuti naman makakapag-bayad na kayo, Ysa! Apat buwan din kayong hindi nakabayad ng utang sa'kin buhat nang ma-stroke ang tatay mo!" Sabi ni Aling Belen bago inabot sa'kin ang listahan ng utang namin.
Nalula ako sa laki ng kailangan kong bayaran. 7, 516 pesos para sa limang buwan naming pangungutang sa kaniya. At halos case iyon ng red horse. Kay Nanay 'yon sigurado. "Kung hinayaan ko sigurong patuloy kayong utang ng utang sa tindahan ko baka hindi lang 'yan ang kailangan mong bayaran! Lalo na 'yang nanay mo, lakas ng loob mangutang ng alak, wala naman pambayad!"
Bumuntong hininga ako. "Pasensiya na po sa delay. Ngayon palang po kasi ang unang sahod ko sa trabaho." Binaba ko ang eight thousand sa taas ng listahan namin at inabot sa kaniya.
Napailing siya at tinanggap ang bayad ko. "Alam mo, Ysa. Ang Mama mo dapat ang nagta-trabaho hindi ikaw pero mas inuuna pa kasi niya ang bisyo at barkada kaysa sa inyo." Sabi niya. "Kung hindi lang mabait ang tatay mo baka hindi na kayo nakautang sa'kin sa haba ng listahan ninyo!"
Nang inabot niya ang sukli ko ay kaagad na rin akong nagpaalam sa kaniya. May bibilhin pa kasi ako.
"Maraming salamat po, Aling belen. Uhm kapag po kumuha ng meryenda sila Joey at tatay paki-lista na lang po at ako na ang magbabayad tuwing sahod ko."
"Osige, Ysa. Paano ang Nanay mo? Tiyak uutang na naman ng alak 'yon?"
Nakagat ko ang ibabang labi. "Huwag mo nalang pong bigyan." pero siguradong makakakuha pa rin iyon dahil kung hindi, tiyak na masasaktan ako.
"Mabuti pa nga..." Tango niya.
Nagpaalam na ako ulit sa kaniya bago tuluyang umalis.
Unang sahod ko ngayon kaya hiningi ko na rin ang araw na ito para makapag-halfday. Pumayag naman kaagad si Donya Esmeralda dahil wala naman daw siyang lakad at siya na rin muna raw ang bahala kay Senyorito Manuel.
Hindi ko alam kung nasaan si Nanay, siguro na sa sugalan na naman o inuman. Alam niyang ngayon ang unang sahod ko kaya hanggat maaari ayoko muna siyang makasalubong hanggat hindi ko pa nabibili ang mga importante at kailangan sa bahay.
Ilang araw na rin niya kasi akong sinasabihan na bigyan siya ng pang-sugal at pang-inom kaya kinakabahan din ako sa araw na 'to. Nagba-budget ako kaya hindi niya dapat ako maabutan ngayon na hawak ko ang buong sahod.
Nauna akong pumunta sa palengke para mamili ng mga pwedeng malutong ulam. Nag-grocery na rin ako ng sapat lang sa budget at bumili ng gamot ni Tatay para sa isang buwan. Hindi ko rin kinalimutang bilhan ng gamit sa skwela lalo na ng lapis si Joey. Tiyak na matutuwa 'yon.
Bago naman ako umuwi ay dumaan muna ako sa bilihan ng lechon manok. Tulad ng pangako ko sa kanila Tatay at Joey, magmamanok kami! Ilang buwan na rin kasi kaming puro tuyo at itlog. At kung mamalasin pa ay toyo at mantika na lang. Minsan naman ay nakakapag-uwi ako ng ulam na binibigay ni Nanay Nena kapag may sumobra, pero hindi na 'yon naaabutan nila Tatay at Joey dahil kapag umuuwi ako tulog na sila at kinabukasan ay wala na ang ulam dahil dinadala na ni Mama sa mga barkada niya. Hinahayaan ko na lang dahil mas lalo lang siyang magagalit kapag sinita ko.
"Oh andami mo namang pinamili!" Bungad ni Chiona nang bumaba ako ng tricycle sa harap mismo ng bahay niya. Tinulungan nila ako ni Clyde na kunin ang mga supot ng pinamili ko.
"Para sa bahay lang, gamot ni Tatay at gamit ni Joey." Sabi ko. "May binili rin akong konting delata at tinapay para sa inyo ni Clyde." Sumunod ako sa kanila sa loob ng bahay.
"Hindi ka na sana nag-abala, Ysa...." Napailing si Clyde at binaba sa sala nila ang mga pinamili ko.
"Oo nga naman, Gaga! Alam ko namang nagtitipid ka!" Sabi ni Chiona.
Ngumiti ako at umiling. "Kasama naman kayo sa budget ko kaya ayos lang talaga."
"Magbibihis muna ako para makauwi na agad itong si Ysa." Paalam ni Clyde bago kami iniwan ng kaibigan ko.
"Sige, babe. Bilisan mo at bihis na rin naman ako."
Ngumiti lang ako. Sinabihan ko kasi sila Chiona at Clyde na sa bahay na maghapunan ngayong gabi. Pambawi lang sa mga tulong nila sa'kin lalo na sa pag-aalaga at pagbabantay kay Tatay at Joey.
Umupo ako sa sofa, sumunod naman siya. "Ano chika natin pagkatapos ng unang sahod, huh?" Pangungulit niya.
Napabuntong hininga ako. "Nakapagbayad na ako ng bill sa kuryente at tubig. Pati 'yong utang sa tindahan nabayaran ko na rin. Halos kalahati rin 'yon ng sahod ko. Itong mga pinamili ko mahigit 7,000 rin." Bumili rin kasi ako ng isang sakong bigas.
"Oh may natira pa ba para sa sarili mo?" Nag-aalalang tanong niya.
Tumango ako. "May 6,000plus pa ata ako rito...." 25, 000 ang sahod ko tapos binigyan pa ako ng bonus ni Donya Esmeralda dahil ako pa lang daw ang nagtagal. Tuwang tuwa nga ako kasi pandagdag din iyon sa mga bayaran ko. Nilabas ko ang lukot lukot na pera sa bulsa ng pantalon ko at pinakita sa kaniya. Inayos ko 'yon. "7,250 pa pala!" Masayang bulalas ko matapos bilangin ang perang hawak.
Malungkot niya akong tinitigan. "Paano ka makakaipon kung ganiyan na lang parati ang matitira sa sahod mo?" Iling niya.
Nawala ang ngiti ko. "Sa susunod na sahod ko mas malaki na ang matitira sa'kin kasi hindi na malaki ang babayaran kong bills at utang sa tinadahan." Nagtagal rin kasi ng higit dalawang buwan ang utang namin sa tubig at kuryente kaya malaki talaga ang nabawas sa sahod ko. Kapag mas nagtagal pa siguradong mapuputulan na kami...kaya buti nalang nagka-trabaho na ako. "Uhm Tapos iiwan ko sa'yo ang limang libo para sa ipon na sinasabi ko." Sabi ko. Hindi naman kasi pwedeng ako ang magtago no'n dahil siguradong kukunin ni Nanay. Para kay tatay at sa pag-aaral ko ang pag-iipon kaya hindi pwedeng malaman ni Nanay.
"Kakayanin mo bang i-budget sa isang buwan ang matitira sa'yo?" Tanong niya.
Mabilis akong tumango. "Oo naman! Wala nga ako kahit piso noong mga nakaraang buwan bago magka-trabaho pero kinaya ko naman!"
Napabuntong hininga siya at umiling sa'kin. Awang awa niya akong tiningnan. "Kung mayaman lang talaga ako baka inampon ko na kayo ng Tatay at kapatid mo pwera syempre sa nanay mo..." Malungkot niyang sabi.
Nangilid ang mga luha niya nang mag-iwas siya ng tingin sa'kin. Ngumuso ako at niyakap siya patagilid. "Ako naman...kung mayaman lang ako? Baka tinulungan ko na kayong mapalaki ang bar ninyo! 'Yong pang-mayaman talaga para mas malaki ang kita ninyo ni Clyde!" Natawa siya. "Huwag ka na masyadong malungkot dahil sa'kin, bes. Nakikita mo namang kinakaya ko 'di ba?"
Tumango siya at muling bumuntong hininga. Hinawakan niya ang braso ko na nakapulupot sa kaniya. "Mabuti na lang hindi lang kagandahan ko ang namana mo...."
Nagkatinginan kami at nagtawanan. Maswerte pa rin talaga ako dahil nandiyan siya. Walang wala ako pero hindi niya ako kailanman tinalikuran. Sila lang ni Clyde ang kaibigan ko at kahit hindi lang ako ang kaibigan niya, hindi niya pa rin ako pinapabayaan.
"Magseselos na ba ako niyan?" Nangingiti kaming nilapitan ni Clyde. Tapos na siyang magbihis.
"Siraulo!" Natatawang sabi ni Chiona. Natawa na rin ako. "Lumarga na nga tayo at kanina pa ako natatakam sa pa-lechong manok nitong si Ysa!"
Natatawang tumayo na lamang ako at nakipag-high five kay Clyde. Wala man akong ibang kaibigan bukod sa kanilang dalawa, at least totoo sila sa'kin.
"Wow! manok!" Nagningning ang mga mata ni Joey nang maupo siya sa hapag. Inaayos naman namin ni Chiona ang lamesa samantalang si Clyde naman ang kumuha kay Tatay. "Salamat po, Ate!" Ngiti niya.
Binaba ko ang baso na may juice sa harap niya at malapad na ngumiti sa ubod ng cute kong kapatid. "Walang anuman!" Hinaplos ko siya sa buhok.
Bumungingis lang siya at kinuha ang baso 'tsaka uminom doon. "Nakita mo na ba ang mga pinamili ko para sa'yo?" Tumango siya. "Nagustuhan mo ba?"
"Opo, Ate! Salamat po!" Masiglang sabi niya. Napangiti na lamang ako at hinalikan siya sa tuktok ng ulo.
Sakto namang dumating na sila Tatay. Pinuwesto ni Clyde sa tabi ni Joey ang wheelchair ni Tatay. "Salamat, Clyde." Sabi ko sa kaniya. Tumango lang siya at ngumiti bago nilapitan si Chiona.
"Nagpa-salamat ka na ba sa Ate mo, Joey? Pinaghirapan niya ang mga pagkain natin ngayong gabi." Sabi ni Tatay at ngumiti sa 'kin.
Napalunok ako at inayos nalang ang pagkain niya. "Opo!" Masayang sagot naman ng kapatid ko na abala na sa pagkain.
"Salamat, Anak." Sabi naman ni Tatay na ikinatigil ko saglit.
Nag-init ang sulok ng mga mata ko. Masarap sa pakiramdam na naa-appreciate nila ang mga ginawa ko para sa kanila. Sobrang saya ng puso ko na nabibigay ko na unti unti ang mga bagay na walang wala kami noon. Mas lalo pa akong magsisikap para sa kanila.
"W-Walang anuman po, 'tay." Tumango ako. "Kumain n-na po kayo..." Sabi ko at sinubuan siya ng manok. Nilingon ko naman sila Chiona at Clark, kapwa sila nakangiti sa'min. "Kumain na rin kayo!" Ngisi ko sa kanila.
"Kumain ka na rin, Ysa..." Sabi ni Tatay.
"Busog pa po ako. Pagkatapos na lamang po ninyo." Ngiti ko. Hindi pa ako kumakain pero hindi pa naman ako nakakaramdam ng gutom kaya siya muna ang uunahin ko pakainin. "Bumili na po pala ako ng gamot ninyo para sa isang buwan kaya makakainom ka na po araw araw."
"Salamat, Anak."
Pagkatapos kumain ay mabilis na rin kaming nagligpit. Tumulong sila Chiona at Clyde kahit sinabihan ko nang hindi na kailangan. Hinatid ko naman muna si Tatay sa kwarto niya pagkatapos uminom ng gamot at ilang minutong pahinga para makapag-pahinga na rin. Si Joey naman ay excited na ayusin ang mga binili ko sa kaniya sa kwarto kaya pinapatulog ko na rin kapag natapos siya.
"Nabusog kami." Bulalas ni Chiona nang ihatid ko sila sa pintuan. Aalis na sila at pupunta sa bar para mag-asikaso roon.
"Salamat, Ysa." Tango ni Clyde.
Ngumiti ako at kumaway sa kanila. "Salamat at mag-iingat kayo!" Paalam ko sa kanila.
Nginisian lang nila ako. Pinanuod ko silang umangkas sa motor ni Clyde at pinanuod na makalayo bago ko sinara ang pintuan. Sakto namang pagtalikod ko ay ang pabalang na pagbukas muli ng pinto.
Nagulat ako at kaagad na tiningnan ang dalawang kwarto kung nasaan sila Tatay at Joey bago ko hinarap si Nanay na nagpupuyos na naman ng galit na nakatingin sa 'kin. Nanginig ako at napaatras sa takot.
"N-Nanay..." Suminghap ako.
"Walang hiya ka talaga!" Singhal niya at malakas akong sinampal. Napaatras ako. "Pinahiya mo ako, punytq ka!" Galit niyang singhal.
Humikbi ako habang hawak ang pisnging sinampal niya. "B-Bakit po nay....." Nanginginig kong tanong.
"Hindi ako pinautang ng lecheng belen na 'yon dahil sinabi mo raw! Tangna! Pinahiya mo ako sa mga kainuman ko!" Dinuro niya ako at dinikdik iyon sa noo ko. Napapaatras ako ng bahagya sa diin ng panduduro niya. "Ano ha? Nagmamalaki ka na? Porket malaki ang kinikita mo sa trabaho?! Ano?! Mayabang ka nang punyeta ka?!"
"N-Nay..." Daing ko nang sabunutan niya ako at mahigpit na kumapit sa buhok ko. Masakit iyon dahil parang gusto niyang kalbuhin ako. "M-Masakit po..." Nakikiusap ang mga ko nang tingnan siya.
"Masakit? Talagang masasaktan ka! Wala kang utang na loob! Pinagmukha mo akong tanga! Akala mo ha!" Marahas niyang binitiwan ang buhok ko. Akala ko tapos na siya pero sunod naman niyang ginalaw ang mga bulsa ko.
Namutla ako nang kunin niya lahat ng pera ko. Wala nang matitira sa'min! "N-Nay...huwag mo naman pong kunin lahat..."
Matalim niya lamang akong tiningnan bago bumaling sa nakuha niya at binilang 'yon. "Huwag mo akong artehan, gaga ka! Bayad mo ito sa mga sakripisyo at kamalasang dala mo sa'kin!" Kaagad niya iyong binulsa at muli akong hinarap. Hinigit niya ako sa braso. "Kulang pa 'to, sa susunod na sahod mo gusto ko mas malaki rito. At sabihin mo rin sa punyetang belen na 'yon na pautangin ako dahil kung hindi...." Mahigpit niyang hinawakan ang braso ko at sinadyang idiin sa balat ko ang mga kuko niya. Napaigik ako sa sakit. "Kapag hindi mo binigay ang mga gusto papatayin kita...uunahin ko ang baldado mong Ama tapos isusunod ko ang palamunin mong kapatid. Tutal pare-pareho naman kayong mga walang silbi sa'kin!"