BİRİNCİ BÖLÜM
İKİ ERKEK KARDEŞ
I
Descoings'ler ile Rouget'ler
1792'de Issoudun kenti burjuva sınıfının Rouget adında çok kötü ün salmış bir doktoru vardı. Kimi yürekli kişilerin söylediklerine göre, adam karısını, kentin en güzel kadını olsa da, epey mutsuz kılıyordu. Belki kadın biraz budalaydı. Dostların bezdirici soruşturmalarına, ilgisizlerin dedikodularına, kıskananların çekiştirmelerine karşın, bu çiftin ev içi gizi pek çözülemedi. Doktor Rouget, kolayca belalı denilecek adamlardan biriydi. Bu yüzden ömrü boyunca hakkında kimse ağzını açmadı, kendisine güler yüz gösterildi. Kızken hayli sıska olan (bunun doktorun onunla evlenmesinin bir nedeni olduğu söyleniyordu) Descoings ailesinden bu kadının önce bir erkek, on yıl sonra da beklenmedik biçimde bir kız çocuğu oldu. Baba doktordu, ama onun bu kızın geleceğini hiç beklemediği söyleniyordu. Geç gelen kızın adı Agathe'dı. Bu küçük olaylar o denli basit, o denli sıradandır ki, bir tarihçinin bunları bir anlatının başına koymasını hiçbir şey haklı gösteremez; ama bilinmemiş olsalar da, Doktor Rouget karakterinde biri bir canavar, kötü bir baba olarak değerlendirilirdi; oysa o birçok insanın, "Bir erkek, karakter sahibi olmalıdır!" gibi korkunç bir belit olarak içinde taşıdığı kötü eğilime tam bir saflıkla boyun eğiyordu. Bu erkekçe söz birçok kadının yıkımına neden oldu.
Doktorun kayınpederi ve kayınvalidesi Descoings'ler, yün ticaretinde komisyonculuk yapıyor, mal sahipleri adına Le Berry'nin "Altın Post"[1] değerindeki altın yapağılarını satıyor ya da bu işle uğraşan tüccarlar adına bu yapağıları satın alarak aynı zamanda iki taraftan komisyon sağlıyorlardı. Bu iş sayesinde zengin, ama cimri de oldular: Birçok insanın yaşamında ahlak anlayışı böyledir.
Madam Rouget'nin küçük kardeşi, oğul Descoings, Issoudun'ü sevmedi; Paris'e zengin olmaya gitti ve orada Saint-Honoré Sokağı'nda bir bakkal dükkânı açtı, bu da mahvına neden oldu. Ama ne bekliyorsunuz? Bakkal sanatçıları işlerinden uzaklaştıran o tiksinme gücüne eşit bir güçle işine çekilir. Çeşitli yetenekleri oluşturan toplumsal güçler yeterince incelenmemiştir. Oğulların Mısırlılarda olduğu gibi ille de baba mesleğini seçmedikleri durumda, bir insanın fırıncı değil de kırtasiyeci olmasını neyin belirlediğini öğrenmek ilginç olurdu. Oğul Descoings'da aşk, yeteneğe yardım etmişti. Kendi kendine: "Ben de bakkal olacağım!" demiş, ama sonradan devralacağı dükkânda çılgınca âşık olduğu kadın patronunun, o çok güzel insanın karşısında, içinden başka şey geçirmişti. Sabırdan ve annesiyle babasının gönderdikleri az miktarda paradan başka yardım almadan, selefi Bixiou efendinin dul eşiyle evlendi.
1792'de Descoings'ler iyi iş yapan insanlar olarak kabul ediliyorlardı. Yaşlı Descoings'ler de o dönemde hâlâ hayattaydı. Yün işini bırakıp paralarını milli emlak satın almakta kullandılar: Bu da bir başka "Altın Post" idi!
Yakında karısının ölümüne ağlamak zorunda kalacağından emin olan damatları kızını Paris'e, hem bu başkenti görmesi için, hem de kurnazca bir düşünceyle kayınbiraderinin yanına gönderdi. Genç Descoings'lerin çocukları yoktu. Kocasından on iki yaş büyük olan Madam Descoings çok sağlıklı, ama bağbozumundan sonra yağlanan bir ardıçkuşu kadar şişmandı; kurnaz Rouget'nin de, Madam ve Mösyö Descoings'in, peri masallarının sonundaki o iyimser sözün tersine, her zaman mutlu olacaklarını, ama çocukları olmayacağını kestirecek kadar tıp bilgisi vardı. Bu çift Agathe'a büyük bir ilgi duyabilirdi. Oysa Doktor Rouget kızını mirasından yoksun bırakmak istiyor, onun çevresini değiştirerek amacına ulaşacağını umuyordu. O zaman Issoudun'ün en güzel kızı olan bu genç insan ne babasına, ne de anasına benziyordu. Dünyaya gelişi, Doktor Rouget ile yakın dostu, kısa bir süre önce Issoudun'den ayrılmış olan eski kaymakam[2] Mösyö Lousteau arasında bitmeyen bir dargınlık konusu olmuştu. Bir aile doğup büyüdüğü yeri bırakıp giderse, Issoudun gibi çekici bir yerin yerli halkının bu kadar aşırı bir davranışın nedenlerini araştırmaya hakkı vardır.
Kimi esprili kişilerin söylediğine göre, kinci bir adam olan Mösyö Rouget, "Lousteau benim ellerimde ölecek!" diye haykırmıştı. Bir doktorun ağzından çıkan bu söz, bir top güllesi kadar etkiliydi. Ulusal Meclis söz konusu kaymakamlıkları kaldırdığında, Lousteau Issoudun'den ayrılıp bir daha oraya dönmedi. Bu ailenin ayrılışından başlayarak, Madam Rouget bütün vaktini eski kaymakamın öz kız kardeşi Madam Hochon'un yanında geçirdi. Madam Hochon, kızının vaftiz annesi ve dertlerini açtığı tek kişiydi; dolayısıyla Issoudun kenti bu güzel Madam Rouget hakkında az da olsa ne öğrendiyse, bunları ancak doktorun ölümünden sonra bu iyi yürekli kadından öğrendi. Kocası ona Agathe'ı Paris'e göndermekten söz ettiğinde, Madam Rouget'nin ilk sözü şu oldu:
"Kızımı bir daha göremeyeceğim!"
— Ne yazık ki haklı çıktı, diyordu o zaman bu saygıdeğer Madam Hochon.
Zavallı anne daha sonra bir ayva gibi sarardı ve durumu Rouget'nin onu yavaş yavaş öldürdüğünü ileri sürenlerin söylediklerini yalanlamadı. O koca budala oğlunun davranışları, haksız olarak suçlanan bu anneyi daha mutsuz kılıyor olmalıydı. Pek az ölçülü olan, belki de babası tarafından yüreklendirilen, tam bir budala denecek bu çocuk, bir oğulun annesine göstermesi gereken ne ilgiyi, ne de saygıyı gösteriyordu. Jean-Jacques Rouget babasına benziyordu ama olumsuz olarak; zaten doktor da ne ahlaksal, ne fiziksel açıdan matah sayılırdı.
Güzel Agathe Rouget'nin gelişi dayısı Descoings'e hiç uğur getirmedi. Bir hafta ya da daha çok on gün içinde (Cumhuriyet ilan edilmişti) adam Robespierre'in Fouquier-Tinville'e bir sözü üzerine hapse atıldı. Kıtlığın yapay olduğuna inanmakla bir ihtiyatsızlık yapan Descoings (fikirlerin serbest olduğunu düşünüyordu), bu düşüncesini kadın ve erkek müşterilerinin birçoğuna, onlara yardım için bildirerek bir budalalık da yaptı. Robespierre'in evinde kaldığı marangozun karısı olan ve bu büyük yurttaşın ev işlerini gören yurttaş Duplay, ne yazık ki bu Le Berry'li Descoings'in dükkânını müşteri olarak onurlandırıyordu. Bu yurttaş bakkalın inancını I. Maximilien'e karşı hakaret olarak gördü. Daha önce zaten Descoings çiftinin davranışlarını pek beğenmeyen Jacobin'ler kulübünün bu ünlü örgücü kadını, kadın yurttaş Descoings'in güzelliğine bir tür aristokrasi gözüyle bakıyordu. Descoings'lerin sözlerini o iyi yürekli, yumuşak huylu efendisine abartarak yineledi... Bakkal istifçilik gibi bayağı bir suçlama ile tutuklandı. Kocası içeriye atılınca, karısı onun salıverilmesi için çabaladı, ama girişimleri o kadar beceriksizceydi ki, onu bu yazgının sorumlusu zorbalar ile konuşurken dinleyen bir gözlemci olsa, kocasından açıkça kurtulmak istediğini sanabilirdi.
Madam Descoings, İçişleri Bakanı Roland'ın sekreterlerinden birini, bu bakandan sonra gelen bütün bakanların da sağ kolu Bridau'yu tanıyordu. Bakkalı kurtarması için Bridau'yu devreye soktu. Çıkar gütmemenin erdemli kurbanlarından biri olan bu çok dürüst büro şefi, Descoings'in yazgısını elinde tutan kişileri yoldan çıkarmaktan bayağı sakındı: Onları aydınlatmayı denedi. O zamanın insanlarını aydınlatmak onlardan Bourbon'ları geri getirmeyi rica etmekle birdi. Robespierre'e karşı savaşan Girondin'lerin partisinden bu bakan, Bridau'ya, "Sen niye araya giriyorsun?" dedi.
Bridau, Madam Descoings'e soğukkanlılığını korumasını akıllıca salık verdi, ama o, Robespierre'in temizlikçi kadınının saygısını kazanmak yerine, bu muhbir kadına ateş püskürdü. Bir Konvansiyon üyesini görmeye gitti, adam zaten kendisi için korkudan titriyordu, ona, "Bu konuda Robespierre'le konuşacağım" dedi. Güzel bakkal kadın bu söz üzerine yatıştı, ama bu koruyucu doğal olarak çok derin bir sessizliğe gömüldü. Yurttaş Duplay'ye birkaç kelle şeker, birkaç şişe kaliteli likör verilse, bunlar Descoings'i kurtarırdı. Bu küçük olay devrim sırasında bir insanın esenliği için namuslu kişiler kadar namussuz kişiler kullanmasının da tehlikeli olduğunu kanıtlıyor. İnsan kendisinden başkasına güvenmemeli. Descoings öldü ama, en azından André de Chénier[3] ile birlikte giyotine gitmenin onuruna erişti. Kuşkusuz orada Bakkallık'la Şiir ilk kez kucaklaştılar, çünkü o zaman gizli ilişkileri olmuştu, bu ilişkiler her zaman da gizli kalacaktır.
Descoings'in ölümü André de Chénier'nin ölümünden daha çok heyecan uyandırdı. Fransa'nın Chénier'nin ölümüyle Descoings'in ölümüne kıyasla daha çok şey kaybettiğini kabul etmesi için otuz yıl geçmesi gerekti. Robespierre'in ölçülü davranışının şu yararı oldu: Gözü korkmuş olan bakkallar, 1830'a kadar artık politikaya karışmadılar.
Descoings'in dükkânı Robespierre'in oturduğu eve çok yakındı. Descoings'den sonraki bakkalın işleri burada hiç iyi gitmedi. Ünlü ıtriyatçı César Birotteau buraya yerleşti. Ama sanki giyotin felaketin anlaşılmaz bir biçimde buraya bulaşmasına yol açmış gibi Sultanların Çifte Kremi ve Bağırsak Gazlarını Giderici Su gibi ürünleri icat etmiş olan bu adam iflas etti. Bu sorunun çözümü Gizli Bilimleri ilgilendirir.
Büro şefi o bahtsız Descoings'in karısına yaptığı birkaç ziyaret sırasında Agathe Rouget'nin dingin, soğuk, saf güzelliği karşısında şaşırdı. Ölen ikinci eşinin işini sürdüremeyecek kadar acı içinde olan kadını avutmaya geldi ve bu güzel kızla on gün içinde, babasının gecikmeden gelişinden sonra evlendi. Karısı Descoings'lerin tek mirasçısı olacağı için, işlerin umduğundan daha iyi geliştiğini görüp mutlu olan doktor, koşa koşa Paris'e gitti, ama amacı Agathe'ın düğününde hazır bulunmaktan çok evlenme sözleşmesini istediği gibi düzenletmekti. Yurttaş Bridau'nun çıkar gütmemesi ve çok büyük aşkı, doktorun kalleşliğine meydanı tümüyle boş bıraktı; adam bu öykünün devamında görüleceği gibi, damadının düşüncesizliğinden yararlandı. Madam Rouget, daha doğrusu doktor, iki yıl ara ile ölen baba ve anne, Mösyö ve Madam Descoings'in bütün mülkünün, taşınır ve taşınmaz mallarının mirasına kondu. Sonra Rouget karısının hakkından geldi, kadın 1799 yılının başında öldü. Doktor bağlara sahip oldu, çiftlikler ve demir fabrikaları satın aldı, yün de sattı! Sevgili oğlu hiçbir şey yapmayı bilmiyordu; ama doktor sevgili oğlunu mal sahibi olmaya hazırlıyordu, zenginlikte ve budalalıkta gelişme göstermesi için onu serbest bıraktı; bu çocuğun kendisini serbestçe yaşamaya ve ölüme bırakarak, en bilgin kişiler kadar bu işi becereceğinden emindi. 1799'da Issoudun'ün hesabı kuvvetli kişileri Rouget babanın şimdiden otuz bin altın liralık rantı olduğunu söylüyorlardı. Doktor, karısının ölümünden sonra hep sefih bir yaşam sürdü. Ama sanki bu yaşamı da düzene soktu, evinin dört duvarıyla sınırladı. Çok kişilik sahibi olan bu doktor 1805'te öldü. Issoudun burjuvazisinin onun hakkında ne kadar konuştuğunu ve o korkunç özel yaşamı ile ilgili ne kadar söylenti dolaştığını Tanrı bilir.
Babasının, budalalığını kabul ederek sertlikle sözünü dinlettiği Jean-Jacques Rouget ciddi nedenlerle bekâr kaldı, bunun açıklaması bu öykünün önemli bir bölümünü oluşturuyor. Bekâr kalışına kısmen doktorun hatası yol açtı, bu da ileride görülecektir.
Şimdi kendi kızı gibi görmediği, ama elbette yasal olarak kendisinin olan bir kızdan bir babanın aldığı öcün sonuçlarını incelemek gerekiyor. Issoudun'de hiç kimse kuşak sorununu bilimin içinde kaybolduğu bir uçurum durumuna getiren tuhaf olaylardan birini fark etmemişti. Agathe, Doktor Rouget'nin annesine benziyordu. Sıradan bir görüşe göre, nasıl damla hastalığı bir kuşağı atlayıp büyükbabadan toruna geçerse, benzerliklerin de damla hastalığı gibi davrandıkları ender görülen bir şey değildir.
Oysa annesine benzeyen Agathe'ın çocuklarından büyüğü, büyükbabası Doktor Rouget'nin bütün tinsel yanını aldı. Bu diğer sorunun çözümünü mikroskopla görülebilen hayvancıkların adlarını içeren güzel bir dizinle birlikte yirminci yüzyıla bırakalım, böylece yeğenlerimiz "Bilginler Topluluğu"muzun bu gizemli konu üzerinde daha önce yazdıkları kadar saçma sapan şeyler yazacaklardır.
---
DİPNOTLAR:
[1] Altın Post: Ardından koşulan, zenginliğin ve iktidarın sembolü "Altın Post" efsanesine gönderme.
[2] Kaymakam: Fransa'da Ancien Régime döneminde kral adına ili yöneten görevlinin (intendant) seçtiği yardımcı (subdélégué). Bu konum, yardımcı kaymakam düzeyindeydi.
[3] André de Chénier: Fransız şair (1762-1794). Siyasal nedenlerle idam edildi.