Tích lũy tư bản là gì? Những nhân tố nào ảnh hưởng đến quy
mô tích lũy tư bản? Thế nào là tích tụ, tập trung TB?
1. Tích lũy tư bản và nhân tố ảnh hưởng đến quy mô của tích
lũy.
- Tích lũy tư bản là biến một phần giá trị thặng dư thành tư bản
để mở rộng sản xuất, tăng thêm quy mô bóc lột.
Tích lũy tư bản là tất yếu khách quan do quy luật kinh tế cơ
bản, quy luật giá trị và cạnh tranh... của phương thức sản xuất tư
bản chủ nghĩa quy định. Nguồn gốc duy nhất của tư bản tích lũy
là giá trị thặng dư; thực chất của tích lũy tư bản là biến một phần
giá trị thặng dư thành tư bản phụ thêm để mở rộng sản xuất.
- Quy mô tích lũy phụ thuộc vào khối lượng giá trị thặng dư và
tỷ lệ phân chia giá trị thặng dư thành tư bản phụ thêm và thu
nhập (bộ phận giá trị thặng dư nhà tư bản tiêu dùng cho cá nhân).
Nếu tỷ lệ phân chia không thay đổi, thì quy mô tích lũy phụ thuộc
vào các nhân tố làm tăng khối lượng giá trị thặng dư như:
+ Tăng cường bóc lột sức lao động. Nhân tố này biểu hiện ở chỗ
cắt xén tiền công, tăng cường độ lao động đối với công nhân làm
thuê.
+ Tăng năng suất lao động xã hội. Đây là đòn bẩy kinh tế mạnh
mẽ và có tác dụng thiết thực đối với tích lũy.
+ Sự chênh lệch ngày càng lớn giữa tư bản sử dụng (tức giá trị
máy móc, thiết bị được sử dụng) và tư bản tiêu dùng (tức giá trị
tiêu hao của máy móc, thiết bị đó qua mỗi chu kỳ sản xuất).
+ Quy mô tư bản ứng trước. Quy mô tư bản ứng trước càng lớn,
càng có điều kiện phát triển nhanh, do đó tích lũy ngày càng
nhiều.
2. Tích tụ tư bản.
Tích tụ tư bản là sự tăng thêm quy mô tư bản cá biệt bằng cách
tư bản hóa một phần giá trị thặng dư. Tích tụ tư bản là kết quả
trực tiếp của tích lũy tư bản. Chẳng hạn, một tư bản 1.000 đôla
cộng thêm 100 đôla giá trị thặng dư tư bản hóa thành một tư bản
lớn hơn là 1.100 đôla.
Tích tụ tư bản là một tất yếu. Trước hết đó là do yêu cầu của
quy luật kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư bản, của cạnh tranh và
của tiến bộ kỹ thuật. Đồng thời trình độ bóc lột và khối lượng giá
trị thặng dư bóc lột được ngày càng tăng trong quá trình phát
triển của chủ nghĩa tư bản là điều kiện vật chất làm cho khả năng
tư bản hóa giá trị thặng dư biến thành hiện thực tích tụ tư bản.
3. Tập trung tư bản.
Tập trung tư bản là sự tăng thêm quy mô tư bản bằng cách kết
hợp nhiều tư bản nhỏ thành một tư bản lớn hơn. Thí dụ: một tư bản
3.000 đôla hợp lại với một tư bản 2.000 đôla thành một tư bản lớn
hơn là 5.000 đôla.
Tập trung tư bản thường diễn ra bằng hai phương pháp. Phương
pháp cưỡng bức và phương pháp tự nguyện. Phương pháp cưỡng
bức thể hiện ở chỗ: trong quá trình cạnh tranh, các nhà tư bản lớn
thôn tính các nhà tư bản nhỏ phá sản. Ở phương pháp tự nguyện
trong quá trình cạnh tranh, các nhà tư bản không phân thắng bại,
họ liên hiệp lại và tổ chức các công ty cổ phần để tránh khỏi sự phá
sản và có đủ sức mạnh cần thiết cho cạnh tranh trên phạm vi mới.
Nếu tích tụ tư bản làm tăng quy mô tư bản xã hội và phản ánh
mối quan hệ trực tiếp giữa giai cấp công nhân và giai cấp tư sản
thì tập trung tư bản không làm tăng quy mô tư bản xã hội mà chỉ
phân phối lại và tổ chức lại tư bản xã hội; nó phản ánh quan hệ
trực tiếp giữa các nhà tư bản.
Tích tụ và tập trung tư bản có quan hệ với nhau và tác động
thúc đẩy nhau. Tích tụ tư bản làm tăng quy mô tư bản cá biệt
khiến cho cạnh tranh gay gắt hơn, dẫn đến sự tập trung tư bản.
Tập trung tư bản tạo ra điều kiện để tăng cường bóc lột giá trì
thặng dư và đẩy mạnh tích tụ tư bản.
