2. Nhung dac diem kinh te co ban cua chu nghia tu ban doc quyen
a) Tap trung san xuat va cac to chuc doc quyen
Tich tu va tap trung san xuat cao dan den hinh thanh cac to chuc doc quyen la dac
diem kinh te co ban cua chu nghia de quoc.
Trong nhung nam 1900, o My, Duc, Anh, Phap deu co tinh hinh la cac xi nghiep
lon chi chiem khoang 1% tong so xi nghiep nhung chiem hon 3/4 tong so may hoi nuoc
va dien luc, gan mot nua tong so cong nhan va san xuat ra gan mot nua tong so san
pham. Su tich tu va tap trung san xuat den muc cao nhu vay da truc tiep dan den hinh
thanh cac to chuc doc quyen. Boi vi, mot mat, do co mot so it cac xi nghiep lon nen co
the de dang thoa thuan voi nhau; mat khac, cac xi nghiep co quy mo lon, ky thuat cao
nen canh tranh se rat gay gat, quyet liet, kho danh bai nhau, do do da dan den khuynh
huong thoa hiep voi nhau de nam doc quyen.
To chuc doc quyen la to chuc lien minh giua cac nha tu ban lon de tap trung vao
trong tay phan lon viec san xuat va tieu thu mot so loai hang hoa nao do nham muc dich
thu duoc loi nhuan doc quyen cao.
Khi moi bat dau qua trinh doc quyen hoa, cac lien minh doc quyen hinh thanh
theo lien ket ngang, nghia la moi chi lien ket nhung doanh nghiep trong cung mot
nganh, nhung ve sau theo moi lien he day chuyen, cac to chuc doc quyen da phat trien
theo lien ket doc, mo rong ra nhieu nganh khac nhau. Nhung hinh thuc doc quyen co
ban la: cacten, xanhdica, torot, congxoocxiom, conggolomerat.
- Cacten la hinh thuc to chuc doc quyen giua cac nha tu ban ky hiep nghi thoa
thuan voi nhau ve gia ca, quy mo san luong, thi truong tieu thu, ky han thanh toan...
Cac nha tu ban tham gia cacten van doc lap ve san xuat va thuong nghiep. Ho chi cam
ket lam dung hiep nghi, neu lam sai se bi phat tien theo quy dinh cua hiep nghi. Vi vay,
cacten la lien minh doc quyen khong vung chac. Trong nhieu truong hop, nhung thanh
vien thay o vao vi tri bat loi da rut ra khoi cacten, lam cho cacten thuong tan vo truoc
ky han.
- Xanhdica la hinh thuc to chuc doc quyen cao hon, on dinh hon cacten. Cac xi
nghiep tham gia xanhdica van giu doc lap ve san xuat, chi mat doc lap ve luu thong:
1. V.I. Lenin: Toan tap, Nxb. Chinh tri quoc gia, Ha Noi, 2005, t.27, tr. 402. moi viec mua - ban do mot ban quan tri chung cua xanhdica dam nhan. Muc dich cua
xanhdica la thong nhat dau moi mua va ban de mua nguyen lieu voi gia re, ban hang
hoa voi gia dat nham thu loi nhuan doc quyen cao.
- Torot la mot hinh thuc doc quyen cao hon cacten va xanhdica, nham thong nhat
ca viec san xuat, tieu thu, tai vu deu do mot ban quan tri quan ly. Cac nha tu ban tham
gia torot tro thanh nhung co dong thu loi nhuan theo so luong co phan.
- Congxoocxiom la hinh thuc to chuc doc quyen co trinh do va quy mo lon hon
