Chöông 1
HIỆN TƯỢNG SINH SẢN
1.1. KHÁI NIỆM VÀ Ý NGHĨA
Sinh sản là một trong ba quá trình của biến động dân số: sinh sản, tử vong và di dân.
- Sinh sản: là một hiện tượng sinh vật học, đóng vai trò thay thế và duy trì về mặt sinh học của xã hội loài người
- Thời kỳ khả sản: là thời kỳ mà người phụ nữ có khả năng sinh sản. Thời kỳ này kéo dài từ tuổi bắt đầu có kinh nguyệt đến khi mãn kinh. Để thuận tiện cho việc tính toán trong thực tế, thời kỳ khả sản thường được xác định bắt đầu từ tuổi 15 và kết thúc ở tuổi 49.
- Hiện tượng vô sinh: vô sinh hay không có khả năng sinh sản là hiện tượng người đàn ông hay đàn bà hay cặp vợ chồng thiếu khả năng sinh ra một đứa trẻ còn sống. Vô sinh bao gồm: vô sinh tự nhiên và vô sinh do bệnh lý.
Tuổi là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sự vô sinh tự nhiên. Ở giai đoạn đầu của thời kỳ khả sản, người phụ nữ ít có khả năng có thai do tế bào trứng rụng không đều đặn. Khả năng có thai, tương tự như tỷ suất sinh đặc trưng theo tuổi, sẽ đạt mức cao nhất ở độ tuổi 20-29, sau đó sẽ giảm xuống cho đến tuổi mãn kinh, khoảng 50 tuổi, khi đó người phụ nữ vĩnh viễn hết khả năng sinh sản.
Vô sinh do bệnh lý chỉ hiện tượng vô sinh do bệnh tật, nhất là các bệnh do quan hệ tình dục. Các chuyên gia nghiên cứu đã chỉ ra bệnh lậu là nguyên nhân của mức sinh thấp ở các nước Trung Phi, khoảng 20% phụ nữ độ tuổi 45-49 ở nhiều vùng Trung Phi không có con.
Nghiên cứu hiện tượng sinh sản nhằm tìm hiểu: khả năng và mức sinh, cường độ và lịch trình sinh sản của dân số. Từ đó, dự đoán xu hướng biến động và phát triển của dân số. Hiện tượng sinh sản có thể được nghiên cứu trên hai bình diện: số trẻ được sinh ra và những người mẹ có sinh con.
Việc phân tích một số tỷ suất sinh được đề cập đến trong chương này sẽ giúp ích cho công tác đánh giá chính xác tình hình dân số và là cơ sở cho các dự báo dân số.
1.2. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN MỨC SINH
1.2.1. Hôn nhân và tuổi kết hôn
Hôn nhân là một hiện tượng mang tính xã hội, là những ràng buộc về pháp lý hoặc phong tục tập quán, tôn giáo. Trong nhiều trường hợp, hôn nhân là hình thức hợp pháp để có thể sinh con, hầu hết trẻ em được sinh ra là trong giá thú. Do đó, tỷ suất sinh phụ thuộc vào mức độ kết hôn, hay nói khác đi, hôn nhân là yếu tố ảnh hưởng thuận đến mức sinh.
Tuổi kết hôn là yếu tố quan trọng có ảnh hưởng đến mức sinh. Tuổi kết hôn là độ tuổi được quyền xây dựng gia đình theo luật pháp hoặc theo tập quán. Tuổi kết hôn thay đổi theo thời gian và không gian. Ở đa số các quốc gia, việc xác định tuổi kết hôn thường có tính đến sự trưởng thành về giới tính và tâm lý xã hội. Nhìn chung, tuổi kết hôn càng sớm thì càng có nhiều khả năng có con đông.
Ngoài ra, tỷ lệ người sống độc thân (cả nam và nữ), tỷ lệ ly hôn, tỷ lệ tái giá... cũng là những yếu tố có ảnh hưởng đến mức sinh của cộng đồng dân cư
