MATULIN na lumipas ang mga araw at ngayon ay ang huling gabi nang lamay. Sa nakalipas na mga araw ay isa siya sa nagpupuyat upang magbantay sa tabi nang kabaong nang kanyang tiyahin. Kasama niya sa pagpupuyat ang kapatid na si Saniah, at ang bunso sa apat na anak ni Uncle Nestor na si Ate Wynne na dumating sa ika-apat na araw nang lamay. Ang mga kapatid nang huli ay kahapon lamang nakauwi maliban sa panganay nang Uncle Nestor na nasa ospital dahil kapapanganak lamang nito. Ang dalawang anak na babae nang kanyang Uncle Leornard at asawa nito ay nasa daan pa lang dahil mga estudyante sa kolehiyo at isang guro.
Si Samuel at Saniah ay nasa labas at nakikiusyoso sa nangyayari kasama ang dalawang nakatatandang pinsan nilang mga lalaki.
Busy rin ang kanyang ama at mga kapatid nito, maging ang mga asawa nito sa pamamahala sa mga kakailanganin para sa gabing iyon at maging sa libing kinabukasan.
Halos parang reunion na rin ang nangyari dahil ngayon lang din nakauwi ang karamihan sa kanila na galing Amerika. Hindi nga lang kaaya-aya na dahil sa pagkamatay nang kaanak ang dahilan niyon.
Kaiba sa nakagawian nila sa Amerika ang huling gabi sa lamay nang isang tao sumakabilang-buhay rito sa Pilipinas.
Buhay na buhay ang buong bakuran sa musika at saliw na awit mula sa banda, ilang palaro at pagbati nang pakikiramay mula sa iba't ibang pamilya sa kanilang bayan. Isama pa ang ingay na likha nang pag-uusap nang mga tao at reaksyon mula sa mga nagsusugal.
Naging trend na sa kanilang bayan ang pangungupahan nang banda na siyang nagbibigay nang kaunting kasiyahan para sa mga namatayan at nakikilamay. Napakarami rin nang mga tao hindi tulad nang mga nagdaang gabi, halos siksikan na sa loob nang maluwang na bakuran nang kanilang pamilya. May mga nagsidating din na mga kamag-anak mula sa iba't ibang lugar na noon lamang niya nakilala.
Ang malamig na gabi na iyong nang Pebrero ay naging maalinsangan para kay Solea. Sa dami nang nakatayong tent sa buong bakuran, mga taong naroon, ang ilaw na gamit upang magbigay liwanag ay nais niyang sumaglit na lumabas at magpahangin.
Tumayo siya mula sa silya na katabi nang kabaong.
"Where are you going?" Tanong ni Ate Wynne sa kanya. Kasalukuyan itong nakikipag-usap sa mga pinsan at kababata nito na naroon. She just felt out of place hearing their reminiscing about their enjoyed childhood days. Gusto rin niyang magpalit nang damit dahil nanlalagkit na siya sa suot na damit.
"Upstairs, ate. I'll be back."
Tango lang ang isinagot nito sa kanya. She excused herself from the people there before heading straight to the stairs.
Imbis na magtungo sa banyo upang mag-shower saglit at maalis ang kanyang panlalagkit ay pinili ni Solea na lumabas sa terrace nang kanyang silid. Hindi na siya nag-abala na buksan ang ilaw sa kwarto dahil sa liwanag na nanggagaling sa glass sliding door. Ipinagpapasalamat niya na ang bahagi nang kanilang silid ni Saniah ay malayo sa tanaw nang mga tao sa ibaba na nagsisipagsugal, gayundin sa lugar kung saan naroon at nagluluto nang ihahanda para bukas matapos ang libing.
Bagamat rinig niya ang ingay na likha nang musika at awit na mula sa kasalukuyang nagpe-perform na banda ay hindi iyong kasinglakas kung sakaling nasa malapit siya at nanunuod. Kabilugan din nang buwan na siyang nagbibigay nang malamlam na liwanag sa buong kapaligiran. May mangilan-ngilan na poste nang ilaw sa daan na nakabukas. Malamig ang simoy nang hangin na may preskong hatid na ginhawa sa kanyang pawisang balat. Ibang-iba ang lamig na hatid niyon sa lamig na nararanasan niya sa Amerika.
Kung sakali kaya na hindi sila natuloy na i-petisyon noon para makapunta nang Amerika, ano kaya ang klase nang buhay ang mayroon siya ngayon? May posibilidad na makakarating din naman siya sa bansang kinalakhan ngunit maaari kayang kahit kaunti ay may nabago roon?
Live your life well.
Umalingawngaw ang mga salitang iyon nang kanyang Aunt Edith sa kanyang panaginip.
Am I really living my life well? Ang natanong niya sa sarili. Kung ang klase nang tagumpay sa larangan nang kanyang propesyon na nakapagbibigay nang malaking pera sa kanya ay matagumpay na nga marahil siya sa buhay.
Sila-silang magpipinsan ay masasabi na niyang successful sa kani-kanyang propesyon. Ate Vanessa was a General Manager at a five star casino hotel in Las Vegas, she was also successful with love life and family. The twins, Kuya James and Kuya Dominic, are both in medical field as surgeons and living the best of their lives as bachelors. Ate Wynne was a nurse before becoming a pilot.
Silang magkakapatid ay masasabi na rin niyang successful kahit pa hindi ang mga natapos sa kolehiyo ang naging propesyon nang kanyang mga kapatid sa ngayon.
Their cousins with Uncle Leonard, Leana was an architecture student on her third year, and Gwyndel was a Nursing freshman.
But why did Aunt Edith even said that, why was it so clear?
Ginugulo nang mga salitang iyon ang kanyang isip.
She had gotten depressed in her teens but was able to get out of the darkness come college.
Why?
Ilang minuto rin siyang nagtagal sa terrace bago pumasok sa loob. The cool wind on her skin became chilly that she slightly trembled. Kailangan na rin niyang magmadali na makapag-shower at makababa at paniguradong hahanapin siya sa baba dahil hawak niya ang susi sa pantry room kung saan naroon ang ilang pagkain na inihahain sa mga naglalaro nang sugal. Sa kanya nakatoka ang susi para sa gabing iyon.
A startled gasp escaped her mouth when her eyes landed on the figure at the open door to the room. The light that illuminated the room followed, revealing her sister Saniah.
"You scared the shit out of me, Saniah!" Ang pahayag niya na nakapatong pa ang palad sa tapat nang dibdib. The ache on her chest and her heart that skipped a beat torment her breathing.
"Idiot!" Turan nang kapatid sa kanya sabay ang paghagikgik nito. "Why did you not turned the lights on, silly ate?"
"Why are you here?" Tanong niya na naupo sa gilid ng kama. Madali siyang magulat kahit sa munting kalabit o kaluskos lang. Thank God that she was not suffering from any heart ailment or she could have had a heart attack at that very moment.
"Someone from the crowd ask me for candies, specifically for the imported ones."
People.
Kaya sarado na lagi ang pantry room sa bahay nila ay dahil sa mga imported na mga pagkain na dala nang mga magulang niya. Nahuli niya nang ilang beses as basta na lamang pagpasok nang pantry nang ilang kamag-anak at kakilala roon. Walang kaso sa kanya kung isisilbi iyon sa mga nagsusugal pero ang hakutin ang mga imported na mga candy at tsokolate para sa pansariling interes ay hindi niya nagustuhan.
Kaya nga ilag ang mga kamag-anak nila sa kanya dahil marahil sa paghihigpit niya.
And I don't give a shit.
She had always stood to what was fair and square even if she would look bad because of it.
Mula sa bulsa nang capri pants niya ay hinugot niya ang susi sa pantry room. "Just leave what's enough for tomorrow." Ang tanging nasabi niya nang ilahad ang kamay kung saan naroon ang susi.
"Sure!"
Tomorrow, she would empty the candy and chocolate box after the funeral.
People and imported stuff.
PINILI ni Solea na sumamang maglakad sa mga magulang patungo sa simbahan. Her cousins and siblings, on the other hand, chose to ride Uncle Leonard's car. Alas diyes nang umaga ang schedule para sa misa sa patay sa simbahan nang Aglipay. It was the first church built in their town, the Catholic church came later around 1970s.
Isa sa rason bakit pinili rin niya ang maglakad ay upang maobserbahan ang kinahinatnan nang bayan mula sa naaalala niya.
Malaki na ang ipinagbago nang kanilang bayan sa nakalipas na dalawang dekada. Ang daan na dati ay baku-bako at putikan tuwing tag-ulan ay sementado na ngayon, marami na rin ang mga tricycle at magagarang sasakyan na nagdaraan sa highway na binabagtas nila ngayon. Naggagandahan na rin ang mga disenyo nang mga bahay na gawa sa konkretong semento. Karamihan din nang mga mamamayan nang kanilang bayan ay may mga kamag-anak na nakipagsapalaran sa abroad habang ang ilang ay pinalad na mapalago ang mga buhay dahil sa negosyo o propesyon.
Maaliwalas na rin dahil nawala na ang mga puno na dati ay nagbibigay lilim sa highway.
Bahagyang napangiti siya nang madaanan na nila ang paaralan nang elementarya. Ilan lamang ang nabago roon, ang Gabaldon building na may maliit na stage ay napalitan na nang mas maluwag na stage at covered structure. Mayroon na ring bagong building na isang multi-purpose hall. Pero ang mga isang palapag na silid-aralan ay nanatili pa rin at hindi nabago. Nawala na rin ang matatayog na puno nang santol, mangga at chesa na nagsisilbing lilim nila noon tuwing recess.
Ang simbahan nang Aglipay ay may pagbabago na rin. Mas lumuwang na iyon at naging makabago na rin ang disenyo. She remembered back then that the church was tagged as the church of the poor and the Catholic was of the opposite.
She does not mean any offense to hurt though. It was what the people of their town thought back then.
Siya ang nakatoka upang basahin ang second reading na nakasalin sa Tagalog. The first reading was read by Ate Wynne and the difficulty in reading was evident in her voice and so was she. May ilang malalalim na salita na para bang tongue twister para sa kanilang mga nasanay sa Ingles na wika. They both sounded like toddlers still learning to talk.
It was plainly torture.
When the priest came to talk, it was game over. Ilocano ang ginamit nitong salita na ang iba ay bagamat naiintindihan niya ay karamihan naman ay hindi.
If her Filipino friends back in America would joke that speaking English would make their noses bleed, then them the Americanized Filipinos would suffer from ears bleeding right now.
"Ate, what is he talking about right now?" Pabulong na tanong ni Saniah na halata sa ekspresyon nang mukha ang kawalan nang ideya sa naririnig.
"I don't know either." Ang suko niya sagot. Medyo sumasakit na rin ang ulo niya sa pagpipilit na intindihin ang sinasabi nang pari.
They were totally knocked out when their father and uncles gave their eulogy.
It was another walk going to the cemetery. Ngayon ay sumama na rin na maglakad ang mga pinsan at kapatid niya. Makipot ang daan patungo sa pampublikong sementeryo na malayo sa kabayanan. May daraanan pa silang ilog at palayan bago marating ang lugar. The old small covered structure was still standing at the entrance of the public cementery. Doon ay binuksan ang kabaong nang Auntie Edith. She was not paying much attention to what the priest was talking about as her eyes were glued on her dead aunt's body.
It would be the last time that she would see her aunt. At ngayon lang din siya nagkalakas nang loob na tignan ang labi nito.
Malaki ang ipinayat nito. Her face darkened and the make up seem off.
She was horrified when one-by-one her father, uncles and aunts kissed their sister's and sister-in-law's, cheek and forehead. While them, the nieces and nephews, where ordered to do the pagmamano.
Solea's hand was trembling when it was her turn. The unpleasant mix of chemical and rotting scent lingered on her nose when she lowered her head. Namawis na ang noo at tungki nang kanyang ilong sa mabilis tibok nang puso sa kaba at takot nang mahawakan ang malamig na kamay nang tiyahin. It was ice cold stiff to her touch. Her fear of dead bodies, especially of those she once seen as alive, and the bile that was now up on her throat from the scent made her want to throw up.
Iyon lang ay hindi niya maidikit ang noo sa kamay nang tiyahin. Her dead aunt's stiff hand was hard to lift and it was at the narrow side of the coffin.
Pikit-mata na napahigpit ang kanyang pagkakahawak sa malamig na kamay nang tiyahin.
To her horror, a slight crack was heard somewhere. Hindi niya maipagkakamali ang tunog na iyon. Napwersa niya ang kamay nang tiyahin sa pagmamano. Noon niya napansin na medyo naiangat na niya ang kamay nang tiyahin.
Oh my shit! Shit! Solea mortified with the sound, screamed on her mind. She had signed her name on her dead aunt's ghosting list tonight.
Mukhang hindi siya makakatulog ngayong gabi.
Welcome nightmare, my dear old friend.
_____________________________________________
Intending to scare you fact.
I got a horrifying little secret.
I forcefully lift my grandfather's cold hand for the pagmamano. His hand was at his side inside the open casket. My fear of dead bodies, the unpleasant mixed scent of rotting and chemicals and the bile that was up to my throat that time pressured me to quickly do the pagmamano. But, even when I do know that the body hardens once its lifeless, I committed a kind of grave sin.
I kind of forced my grandfather's cold hand, the loud crack sound came next, his cold hand then became easier to lift.
That incident tortured me with sleepless nights. To this day, I had not told anyone about that incident. Well only you readers who do not know me personally. 😅✌
And well, for a month since he was buried, we would often hear him either call us or smell the intoxicating scent of death. For me, I would often see him on his favorite rocking chair at our verandah.
••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
UPDATES are either Friday or Wednesday.
Please do forgive me if it would take me that long.