I. Nguồn lực con người và vai trò của nó trong sự
nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội
1. Con người và nguồn lực con người
a) Quan niệm của chủ nghĩa Mác - Lênin về con người và con người xã
hội chủ nghĩa
- Quan niệm về con người:
Chủ nghĩa Mác-Lênin cho rằng, con người vừa là thực thể tự nhiên,
vừa là thực thể xã hội, đồng thời là chủ thể cải tạo hoàn cảnh.
Con người là một thực thể "song trùng" tự nhiên và xã hội, là sự kết
hợp cái tự nhiên (sinh học) và cái xã hội. Hai yếu tố này gắn kết với nhau,
đan quyện vào nhau, trong cái tự nhiên chứa đựng tính xã hội và cũng
không có cái xã hội tách rời cái tự nhiên.
Con người trong quá trình tồn tại không chỉ tác động vào tự nhiên,
làm biến đổi thế giới tự nhiên mà con người còn quan hệ với nhau tạo nên
bản chất người, làm cho con người khác với con vật. "Bản chất con người
không phải là một cái trừu tượng cố hữu của cá nhân riêng biệt. Trong tính
hiện thực của nó, bản chất con người là tổng hoà những quan hệ xã hội"1.
Con người không thể tồn tại được một khi tách khỏi xã hội. Chỉ trong
xã hội con người mới có thể trao đổi lao động, thông qua đó mà thoả mãn
những nhu cầu trong cuộc sống, như ăn, ở, đi lại v.v.. Trong xã hội thông
qua quan hệ với người khác mà mỗi người nhận thức về mình một cách đầy
đủ hơn, trên cơ sở đó mà rèn luyện, phấn đấu vươn lên về mọi mặt, từng
1. C.Mác và Ph.Ăngghen: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1995, t. 3, tr. 11.
160
bước hoàn thiện nhân cách.
- Quan niệm về con người xã hội chủ nghĩa:
Con người xã hội chủ nghĩa bao gồm cả những con người từ xã hội cũ
để lại và cả những con người sinh ra trong xã hội mới. Con người sống
dưới chế độ xã hội chủ nghĩa mang những nét đặc trưng của chủ nghĩa xã
hội, song vẫn còn chịu ảnh hưởng không ít những tư tưởng, tác phong, thói
quen của xã hội cũ. Cho nên, quá trình xây dựng con người mới xã hội chủ
nghĩa là quá trình diễn ra cuộc đấu tranh gay go, quyết liệt giữa cái cũ và
cái mới, cái tiến bộ và cái lạc hậu.
Con người xã hội chủ nghĩa vừa là chủ thể trong quá trình xây dựng
chủ nghĩa xã hội, vừa là sản phẩm của quá trình đó.
Một mặt, trong lao động sản xuất, đấu tranh xã hội, con người tạo ra
những điều kiện cơ sở vật chất ngày một tốt hơn, phục vụ con người ngày
một chu đáo hơn, cuộc sống của con người ngày càng đầy đủ hơn, môi
trường xã hội ngày càng trong sạch, ngày càng nhân văn hơn, do vậy, càng
có những điều kiện để xây dựng nên những phẩm chất của con người xã
hội chủ nghĩa. Mặt khác, cũng chính trong quá trình lao động cải tạo tự
nhiên, cải tạo xã hội mà con người cải tạo chính bản thân mình, tự rèn
luyện khắc phục những hạn chế, thiếu sót của bản thân.
Mỗi thời kỳ lịch sử, trên cơ sở của sự phát triển lực lượng sản xuất,
của trình độ phát triển xã hội, cần phải xác định mô hình con người cần xây
dựng. Toàn bộ mọi hoạt động của xã hội, hệ thống luật pháp, những chính
sách kinh tế - xã hội, mục tiêu của giáo dục - đào tạo phải hướng vào mục
tiêu đó, hình thành những phẩm chất con người theo bản chất, mục tiêu xã
hội chủ nghĩa. Một khi con người đã hình thành với những phẩm chất tốt
đẹp đó lại trở thành chủ thể tự giác để phát triển xã hội theo mục tiêu xã hội
chủ nghĩa.
Dựa trên lý luận chủ nghĩa Mác-Lênin, tiếp thu những giá trị truyền
thống của dân tộc, căn cứ vào điều kiện cụ thể của Việt Nam, những đặc
trưng con người xã hội chủ nghĩa mà chúng ta phấn đấu xây dựng là:
+ Con người xã hội chủ nghĩa là con người có ý thức, trình độ và năng
lực làm chủ. Đồng thời xã hội tạo ra những điều kiện về kinh tế, chính trị,
xã hội, v.v. để con người thực hiện được quyền làm chủ đó.
+ Con người xã hội chủ nghĩa là con người lao động mới, có tri thức
sâu sắc về công việc mà mình đang đảm nhận, lao động có ý thức kỷ luật,
có tinh thần hợp tác với đồng nghiệp, biết đánh giá chất lượng lao động,
hiệu quả lao động của bản thân.
161
+ Con người xã hội chủ nghĩa là con người sống có văn hoá, có tình
nghĩa với anh em, bạn bè, mọi người xung quanh, biết được vị trí của mình
trong từng mối quan hệ xã hội và giải quyết đúng đắn được những mối
quan hệ đó; thường xuyên có ý thức nâng cao trình độ tri thức về mọi mặt,
ra sức rèn luyện sức khoẻ, bảo đảm phát triển toàn diện cá nhân.
+ Con người xã hội chủ nghĩa là con người giàu lòng yêu nước,
thương dân, có tình thương yêu giai cấp, thương yêu đồng loại, sống nhân
văn, nhân đạo, có ý thức và kiên quyết đấu tranh bảo vệ chế độ xã hội chủ
nghĩa, bảo vệ những thành quả cách mạng; kiên quyết đấu tranh làm thất
bại mọi âm mưu chống phá của kẻ thù.
b) Nguồn lực con người
Trong các nguồn lực có thể khai thác như nguồn lực tự nhiên, nguồn
lực khoa học - công nghệ, nguồn vốn, nguồn lực con người thì nguồn lực
con người là quyết định nhất, bởi lẽ những nguồn lực khác chỉ có thể khai
thác có hiệu quả khi nguồn lực con người được phát huy. Chúng ta biết
rằng, điều kiện tự nhiên, khí hậu, địa lý, nguồn vốn có vai trò rất lớn trong
sự phát triển của một quốc gia. Song những yếu tố đó ở dưới dạng tiềm
năng, tự chúng là những khách thể bất động. Chúng chỉ trở thành nhân tố
"khởi động", và phát huy tác dụng khi kết hợp với nguồn lực con người.
Những nguồn lực khác ngày càng cạn kiệt, ngược lại nguồn lực con người
ngày càng đa dạng và phong phú và có khả năng nội sinh không bao giờ
cạn. Ngược lại nguồn lực con người càng được sử dụng, lại càng được nâng
cao chất lượng và hiệu quả.
Các lĩnh vực khoa học khác nhau, có thể hiểu nguồn lực theo những
cách khác nhau, nhưng chung nhất nguồn lực là một hệ thống các nhân tố
mà mỗi nhân tố đó có vai trò riêng nhưng có mối quan hệ với nhau tạo nên
sự phát triển của một sự vật, hiện tượng nào đó.
Từ cách hiểu như vậy, nguồn lực con người là những yếu tố ở trong
con người có thể huy động, sử dụng để thúc đẩy sự phát triển xã hội.
Hiện nay có nhiều khái niệm khác nhau về nguồn lực con người. Ngân
hàng Thế giới cho rằng: nguồn nhân lực là toàn bộ vốn người (thể lực, trí
lực, kỹ năng, nghề nghiệp, v.v.) mà mỗi cá nhân sở hữu, có thể huy động
được trong quá trình sản xuất, kinh doanh, hay trong một hoạt động nào đó.
Qua các ý kiến khác nhau có thể hiểu, nguồn lực con người là tổng thể
những yếu tố thuộc về thể chất, tinh thần, đạo đức, phẩm chất, trình độ tri
thức, vị thế xã hội, v.v. tạo nên năng lực của con người, của cộng đồng
người có thể sử dụng, phát huy trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội
của đất nước và trong những hoạt động xã hội.
162
Khi chúng ta nói tới nguồn lực con người là ta nói tới con người với tư
cách là chủ thể hoạt động sáng tạo tham gia cải tạo tự nhiên, làm biến đổi
xã hội.
Nói tới nguồn lực con người là nói tới số lượng và chất lượng nguồn
nhân lực.
Số lượng nguồn lực con người được xác định trên quy mô dân số, cơ
cấu độ tuổi, sự tiếp nối các thế hệ, giới tính và sự phân bố dân cư giữa các
vùng, các miền của đất nước, giữa các ngành kinh tế, giữa các lĩnh vực của
đời sống xã hội.
Chất lượng nguồn lực con người là một khái niệm tổng hợp bao gồm
những nét đặc trưng về thể lực, trí lực, tay nghề, năng lực quản lý, mức độ
thành thạo trong công việc, phẩm chất đạo đức, tình yêu quê hương đất
nước, ý thức giai cấp, ý thức về trách nhiệm cá nhân với công việc, với gia
đình và xã hội, giác ngộ và bản lĩnh chính trị, v.v. và sự kết hợp các yếu tố
đó. Trong các yếu tố trên thì phẩm chất đạo đức và trình độ học vấn là quan
trọng nhất, nó nói lên mức trưởng thành của con người, quy định phương pháp
tư duy, nhân cách, lối sống của mỗi con người.
Số lượng và chất lượng nguồn lực con người có quan hệ với nhau một
cách chặt chẽ. Nếu số lượng nguồn lực con người quá ít sẽ gây khó khăn
cho phân công lao động xã hội và do vậy, chất lượng lao động cũng bị hạn
chế. Chất lượng nguồn lực con người nâng cao sẽ góp phần làm giảm số
lượng người hoạt động trong một đơn vị sản xuất, kinh doanh hay giảm số
người hoạt động trong một tổ chức xã hội, đồng thời cũng tạo điều kiện
nâng cao hiệu quả hoạt động của một tập thể người trong lao động sản xuất,
hoạt động xã hội.
Xã hội muốn phát triển nhanh và bền vững phải quan tâm đào tạo
nguồn lực con người có chất lượng ngày càng cao. Muốn thực hiện được
điều đó, cần có sự quan tâm ngay trong quá trình đào tạo, trong quá trình sử
dụng và phân công lao động xã hội.
2. Vai trò của nguồn lực con người trong sự nghiệp xây dựng chủ
nghĩa xã hội
Chủ nghĩa xã hội có được xây dựng thành công hay không, tuỳ thuộc
vào việc chúng ta có phát huy tốt nguồn lực con người hay không? Khi Việt
Nam bước vào sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội, Hồ Chí Minh đã khẳng
định: "Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội, trước hết cần có những con người xã
hội chủ nghĩa"1 (với ý nghĩa là đặc biệt chú ý đến vấn đề nhận thức của con
1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, t.10, tr. 310.
163
người về chủ nghĩa xã hội - tức là phải giác ngộ xã hội chủ nghĩa).
Để làm rõ hơn quan điểm trên của Hồ Chí Minh, cần nghiên cứu vai
trò nguồn lực con người trong một số lĩnh vực cơ bản của đời sống xã hội.
a) Vai trò nguồn lực con người trong lĩnh vực kinh tế
Trong lĩnh vực kinh tế, cần xem xét con người với tư cách là lực lượng
sản xuất và vai trò trong quan hệ sản xuất.
Trong bất cứ xã hội nào, người lao động cũng là yếu tố quan trọng
nhất trong lực lượng sản xuất. Ngày nay, khoa học và công nghệ ngày càng
phát triển, hàm lượng chất xám trong giá trị hàng hoá ngày càng cao, thì vai
trò của người lao động có trí tuệ lại càng quan trọng trong lực lượng sản
xuất. V.I. Lênin đã chỉ ra: "Lực lượng sản xuất hàng đầu của toàn thể nhân
loại là công nhân, là người lao động"1.
Con người khi được làm chủ những tư liệu sản xuất, được đào tạo một
cách chu đáo những kiến thức quản lý kinh tế sẽ có điều kiện khai thác một
cách có hiệu quả tiềm năng đất đai, biết kết hợp các yếu tố của quá trình sản
xuất như huy động vốn, động viên khuyến khích người lao động làm việc có
hiệu quả, quản lý chặt chẽ nguyên liệu vật tư, do vậy, hiệu quả sản xuất kinh
doanh sẽ tốt hơn. Ngày nay vai trò người quản lý trong sản xuất kinh doanh
ngày càng trở nên quan trọng, do vậy, các quốc gia thường rất quan tâm tới
đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ này.
Trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội, người lao động đã trở
thành những người làm chủ đất nước, làm chủ trong quá trình tổ chức quản
lý sản xuất, từ việc xây dựng kế hoạch sản xuất kinh doanh tới tổ chức sản
xuất kinh doanh và làm chủ trong quá trình phân phối sản phẩm. Điều đó
tạo ra những điều kiện thuận lợi để phát huy nguồn lực con người, phát
triển kinh tế - xã hội nhanh và bền vững, làm cho đất nước ngày càng giàu
đẹp.
b) Vai trò nguồn lực con người trong lĩnh vực chính trị
Từ khi giai cấp công nhân và đảng của nó lãnh đạo toàn xã hội thì con
người đã được giải phóng khỏi áp bức dân tộc, áp bức giai cấp, trở thành
người làm chủ đất nước, nhân dân tự tổ chức thành nhà nước dưới sự lãnh
đạo của giai cấp công nhân. Quán triệt quan điểm của chủ nghĩa Mác -
Lênin về xây dựng nhà nước chuyên chính vô sản, Hồ Chí Minh nhiều lần
lưu ý rằng, nước ta phải đi đến dân chủ thực sự, "Chúng ta phải ra sức thực
hiện những cải cách xã hội, để nâng cao đời sống của nhân dân, thực hiện
1. V.I.Lênin: Toàn tập, Nxb. Tiến bộ, Mátxcơva, 1977, t. 38, tr. 430.
164
dân chủ thực sự"2.
Xét nguồn lực con người trên phương diện chính trị, khi mà người dân
có tri thức, có năng lực, thấy được trách nhiệm của mình trong việc lựa
chọn những người có đức có tài vào các cơ quan nhà nước sẽ góp phần xây
dựng nhà nước vững mạnh.
Cán bộ nhà nước có hiểu biết lý luận, hiểu biết thực tiễn, thấy được
trách nhiệm của mình đối với nhân dân, sẽ hết lòng phụng sự nhân dân và
thực sự tôn trọng quyền làm chủ của nhân dân sẽ được dân mến, dân tin, dân
ủng hộ.
Cán bộ tích cực tuyên truyền đường lối của đảng, phổ biến luật pháp
của nhà nước đến nhân dân, làm cho dân hiểu dân tin; người dân chủ động
tích cực thực hiện đường lối đó, có ý thức tôn trọng luật pháp, thực hiện
những nghĩa vụ công dân, hiểu rõ quyền lợi của mình, kiên quyết đấu tranh
với những hiện tượng tiêu cực trong xã hội sẽ làm tăng sức mạnh của nhà
nước xã hội chủ nghĩa.
Nói về vai trò của quần chúng tham gia công việc của Nhà nước, Hồ
Chí Minh đã viết: khi người dân "... biết hưởng quyền dân chủ, biết dùng
quyền dân chủ của mình, dám nói, dám làm"1, "thì việc gì khó khăn mấy họ
cũng làm được, hy sinh mấy họ cũng không sợ"2.
Có thể khẳng định, nguồn lực con người là yếu tố quan trọng trong
việc xây dựng nhà nước xã hội chủ nghĩa, nhà nước của dân, do dân, vì
dân; trong quá trình đấu tranh bảo vệ những thành quả cách mạng, bảo vệ
chế độ xã hội chủ nghĩa; đấu tranh làm thất bại mọi âm mưu phá hoại của
kẻ thù.
c) Vai trò nguồn lực con người trong lĩnh vực văn hoá
Dưới chủ nghĩa xã hội nhân dân lao động đã trở thành người làm chủ
trong đời sống văn hóa xã hội. Hệ thống báo chí, phát thanh truyền hình do
nhà nước quản lý nhằm phục vụ đắc lực cho sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa
xã hội và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, góp phần nâng cao mức hưởng thụ
văn hoá cho quần chúng nhân dân lao động.
Mặt khác, quần chúng nhân dân lao động cũng là những người góp phần
xây dựng nên những công trình văn hoá, những người sáng tạo ra các tác
phẩm nghệ thuật.
Một khi, con người có tri thức, có hiểu biết về các hình thức nghệ
2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002, t.7, tr. 323.
1. Sđd, t.12, tr. 223.
2. Sđd, t.5, tr. 246.
165
thuật, sẽ tham gia sáng tạo ra những tác phẩm nghệ thuật có giá trị cao như:
những bộ phim hay, những điệu múa đẹp, những tác phẩm văn học có nội
dung phong phú, v.v.. Những công trình văn hóa, nghệ thuật như vậy dễ đi
vào lòng người, có tác dụng giáo dục đạo đức, góp phần hình thành nhân
cách cho mỗi con người trong xã hội.
Con người có văn hoá cũng là những người có nghĩa vụ bảo tồn những
di sản văn hoá tinh thần của đất nước, của nhân loại. Do vậy, nếu mỗi con
người có ý thức, năng lực thực hiện tốt công việc này, thì những giá trị văn
hoá tinh thần, giá trị văn hoá vật chất của xã hội được bảo tồn, lưu giữ,
được nâng cao.
Trong điều kiện giao lưu quốc tế ngày càng mở rộng, mỗi con người
chúng ta có điều kiện tiếp cận với nền văn hoá nhiều nước trên thế giới.
Trình độ tri thức của mỗi người về văn hoá sẽ là tiền đề cho họ tiếp nhận
những giá trị tốt đẹp của dân tộc khác, loại bỏ những yếu tố không phù
hợp để làm giàu cho nền văn hoá dân tộc mình, làm phong phú đời sống
tinh thần cá nhân.
Con người có tri thức khoa học, có năng lực nghiên cứu tạo ra những
khả năng cho họ có những đóng góp xứng đáng trong sự phát triển khoa
học của đất nước. Đảng và Nhà nước ta luôn luôn quan tâm đào tạo, bồi
dưỡng đội ngũ trí thức, tạo điều kiện cho họ cống hiến hết khả năng trí tuệ
cho đất nước, cho sự phát triển của xã hội.
d) Vai trò nguồn lực con người trong lĩnh vực xã hội
Những vấn đề xã hội bao gồm: Vấn đề lao động việc làm, thực hiện
công bằng xã hội, thực hiện xoá đói, giảm nghèo, v.v. Muốn giải quyết tốt
những vấn đề này, đòi hỏi chúng ta phải phát huy tốt vai trò nguồn lực con
người.
Giải quyết lao động việc làm là một vấn đề được từng gia đình, toàn
xã hội chúng ta quan tâm, vì có giải quyết tốt vấn đề lao động việc làm mới
phát huy được những thế mạnh của đất nước, mới giải quyết tốt được
những vấn đề xã hội khác. Song, muốn giải quyết tốt vấn đề lao động việc
làm, đòi hỏi chúng ta phải nâng cao chất lượng nguồn lực con người từ
nâng cao sức khoẻ, trình độ học vấn, tay nghề, năng lực quản lý, tới ý
thức chính trị cho người lao động.
Chính sách xoá đói giảm nghèo là một chính sách lớn của Đảng và
Nhà nước ta hiện nay. Chính sách này chỉ phát huy hiệu quả khi chính
những người nghèo thấy được trách nhiệm của mình, cố gắng nỗ lực phấn
đấu vươn lên, đồng thời được sự đồng tình ủng hộ của toàn xã hội, sự trợ
giúp của Nhà nước, v.v.
166
Như vậy, con người không chỉ là chủ thể của hoạt động sản xuất vật
chất, mà còn là chủ thể của quá trình sản xuất tinh thần của xã hội. Bằng
hoạt động thực tiễn, trước hết là lao động sản xuất, con người cải tạo tự
nhiên, biến đổi xã hội, bắt tự nhiên phục vụ cho mình, và làm đẹp cho tự
nhiên; đồng thời trong quá trình đó con người cải tạo chính bản thân mình. Do
vậy, sự phối hợp giữa các thành viên trong cộng đồng đó cũng tạo ra sức
mạnh to lớn trong việc phát huy nguồn lực con người để nhận thức, cải tạo tự
nhiên và xã hội. Ngược lại, sự thiếu thống nhất, sự phối hợp không đồng bộ
của các thành viên trong xã hội cũng sẽ làm giảm đi, thậm chí triệt tiêu cả
động lực phát triển tự nhiên và xã hội.
Nguồn lực con người, xét về mỗi cá nhân, còn là những yếu tố tiềm
năng cấu thành con người có thể được khai thác. Nhưng hiệu quả việc phát
huy nguồn lực con người lại tuỳ thuộc vào chế độ xã hội, tuỳ thuộc vào
cách tổ chức xã hội, phụ thuộc vào năng lực và nghệ thuật của người quản
lý xã hội, phụ thuộc vào cơ chế và chính sách xã hội.
Nguồn lực con người không khai thác, không phát huy được là lãng
phí lớn nhất. Đặc biệt là với đội ngũ trí thức càng hoạt động, càng nghiên
cứu, càng làm việc trí tuệ của họ càng đa dạng, càng phong phú và sâu sắc.
Nước ta đang còn là một nước nghèo, kinh tế kém phát triển, thì việc phát
huy nguồn lực con người để xây dựng đất nước càng trở nên quan trọng.
II. Phát huy nguồn lực con người ở Việt Nam
1. Phát huy nguồn lực con người ở Việt Nam những năm qua
Phát huy nguồn lực con người là quá trình đào tạo, bồi dưỡng làm
tăng nguồn lực con người về thể lực, trí lực, phẩm chất đạo đức, v.v., là
quá trình khai thác có hiệu quả những yếu tố đó trong lao động, học tập,
chiến đấu nhằm phục vụ cho sự nghiệp xây dựng đất nước và bảo vệ Tổ
quốc.
a) Những kết quả đạt được
Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, những người dân Việt Nam đã
từ địa vị những người bị mất nước, người dân nô lệ trở thành những người
làm chủ đất nước. Mọi công dân Việt Nam không phân biệt giàu nghèo, trai
gái, dân tộc, tôn giáo hễ là công dân đều có quyền bầu cử, lựa chọn ra
những đại biểu xứng đáng có tài, có đức để tham gia công việc Nhà nước.
Ai muốn ra giúp nước đều có quyền ứng cử. Nhà nước của Việt Nam sau
Cách mạng Tháng Tám là nhà nước của dân, do dân, vì dân, tạo điều kiện
cho mọi người dân phát huy tài năng, trí tuệ đóng góp cho đất nước. Ngay
sau ngày Độc lập, Hồ Chí Minh đã phát động nhân dân thực hiện xoá nạn
167
mù chữ. Người quan niệm một dân tộc dốt là một dân tộc yếu.
Những năm qua, kinh tế - xã hội Việt Nam ngày càng phát triển, năng
suất lao động ngày càng cao, đã tạo điều kiện cải thiện đáng kể đời sống
nhân dân, giúp cho việc chăm sóc con người ngày một tốt hơn. Điều kiện
ăn, ở, đi lại, học hành của nhân dân đã được cải thiện so với trước. Đảng và
Nhà nước ta đã tạo những điều kiện thuận lợi cho mọi người dân tham gia
đóng góp ý kiến trong quá trình xây dựng chiến lược phát triển kinh tế - xã
hội của đất nước cũng như kế hoạch phát triển kinh tế của từng địa phương,
từng cơ sở sản xuất kinh doanh. Trong nhiều đơn vị kinh tế đã động viên
mọi người dân đóng góp tài năng trí tuệ, thực hiện cải tiến kỹ thuật, thay
đổi quy trình sản xuất nhằm tạo ra năng suất lao động và hiệu quả kinh tế
cao.
Việt Nam đã quan tâm tới giáo dục đào tạo, đã đưa tỉ lệ số người biết
chữ từ 5% trước đây, tới nay đã gần 90% dân số biết chữ. Trình độ dân trí
đã có tiến bộ nhiều so với trước đây. Nhiều tỉnh đã thực hiện xoá nạn mù
chữ, phổ cập tiểu học hay trung học phổ thông cơ sở. Hiện nay ngân sách
nhà nước đầu tư cho giáo dục - đào tạo năm sau cao hơn năm trước. Giáo
dục miền núi, vùng sâu, vùng xa được quan tâm ngày một tốt hơn. Đảng và
Nhà nước ta đã khẳng định giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu, tạo
ra điều kiện thuận lợi để "cả nước trở thành một xã hội học tập"1. Trong
quá trình giảng dạy, học tập, đã tìm mọi biện pháp để thực hiện "phát huy
tinh thần độc lập suy nghĩ và sáng tạo của học sinh, sinh viên, đề cao năng
lực tự học, tự hoàn thiện học vấn và tay nghề"2.
Mấy chục năm qua chúng ta đã đào tạo được một đội ngũ trí thức
đông đảo, hơn mười nghìn người có trình độ trên đại học, hơn một triệu
người có trình độ đại học đang công tác trong các lĩnh vực của đời sống xã
hội; họ đã có những đóng góp to lớn trong kháng chiến giải phóng dân tộc,
trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội, ngày nay đang tích cực đóng
góp cho sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.
Việc chăm sóc sức khoẻ cho các tầng lớp nhân dân đã được xã hội
quan tâm. Những cơ sở khám chữa bệnh được xây dựng tới tận các xã, kể
cả vùng sâu, vùng xa. Tuổi thọ trung bình của người Việt Nam đã tăng lên
nhiều so với trước đây. Thể lực của người Việt Nam đã được cải thiện hơn
trước. Trang thiết bị trong các bệnh viện, trong các cơ sở khám chữa bệnh
ngày một đầy đủ, ngày một hiện đại.
1,2. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội,
2001, tr.109.
168
Do trình độ học vấn của người Việt Nam được nâng lên, quan hệ xã
hội, giao lưu quốc tế ngày càng mở rộng, cho nên, tính tích cực xã hội, tính
tự chủ, sự năng động sáng tạo của con người Việt Nam đã được nâng lên so
với trước đây.
Nhìn chung, trong những năm qua, Đảng và Nhà nước ta đã chăm lo
tới việc bồi dưỡng nguồn nhân lực của đất nước cả sức khoẻ, tri thức, năng
lực, phẩm chất đạo đức; thực hiện cải cách bộ máy Nhà nước về mọi mặt;
tạo điều kiện cho mỗi người phát huy được khả năng của mình đóng góp
cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
b) Những hạn chế của việc phát huy nguồn lực con người ở Việt Nam
Hạn chế trong việc phát huy nguồn lực con người ở Việt Nam, trước
hết chúng ta đề quá cao mặt xã hội, nặng động viên tinh thần; nhẹ mặt tự
nhiên, không quan tâm đúng mức tới nhu cầu vật chất, chưa thực sự chú ý
tới lợi ích cá nhân người lao động; có lúc, có nơi đã đồng nhất lợi ích cá
nhân với chủ nghĩa cá nhân, nên không phát huy mạnh mẽ được tính tích
cực xã hội của người lao động; vai trò của cá nhân bị lu mờ; tài năng cá
nhân không được khuyến khích; tính cách riêng của cá nhân không được
thừa nhận.
Hai là, có lúc chúng ta đề cao quá mức tính giai cấp, coi nhẹ tính nhân
loại, không chú ý kế thừa những giá trị truyền thống dân tộc, chưa làm theo
đúng tính quy luật mà chủ nghĩa Mác-Lênin đã chỉ ra: chủ nghĩa xã hội là
sự tiếp nối quá trình phát triển của nhân loại, phải biết tiếp thu những di sản
của quá khứ một cách có chọn lọc, nâng lên tầm cao mới. Con người
trong xã hội thuộc một giai cấp, một dân tộc nhất định, là cá nhân của
một cộng đồng nhân loại, do vậy, trong nó mang dấu ấn của thời đại,
những nét đặc trưng của dân tộc và mang bản chất một giai cấp nhất
định. Con người muốn phát triển nhân cách một cách đầy đủ phải kết
hợp một cách hài hoà tất cả những phẩm chất, không được quá nhấn
mạnh yếu tố này đi đến phủ nhận những yếu tố khác. Những khuyết
điểm trên đây, dẫn tới sự phát triển khiếm khuyết về nhân cách trong
không ít người Việt Nam. Sự hiểu biết về truyền thống văn hoá dân tộc,
tinh hoa văn hoá nhân loại trong nhiều người Việt Nam còn hạn chế.
Điều đó đang gây ra những khó khăn trong quá trình hội nhập quốc tế
của nước ta hiện nay.
Ba là, tình trạng quan liêu trong bộ máy nhà nước, một bộ phận cán bộ
tham nhũng cửa quyền, vi phạm quyền tự do dân chủ của công dân đang
làm biến dạng nhân cách con người, làm cho con người bị phân thân;
không ít kẻ cơ hội, hữu khuynh chui vào tổ chức đảng, cơ quan nhà nước
169
gây ra những tác động xấu đang làm xói mòn lòng tin của quần chúng đối
với Đảng và Nhà nước ta. "Tình trạng tham nhũng, suy thoái về tư tưởng
chính trị, đạo đức, lối sống ở một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên là
rất nghiêm trọng"1 đang làm giảm nhiệt tình, hăng say lao động, hạn chế
sức sáng tạo trong một bộ phận những người lao động, tác động không nhỏ
tới niềm tin và sự tu dưỡng, rèn luyện, phấn đấu trau dồi đạo đức cách
mạng của các thế hệ trẻ hôm nay.
Nhiều người muốn ở lại thành phố, bỏ nghề gây lãng phí cho xã hội và
gia đình. Cơ cấu đào tạo giữa các ngành, giữa các bậc học chưa hợp lý, do
vậy dẫn tới tình trạng vừa thừa, vừa thiếu cán bộ hiện nay. Nhìn chung,
việc đào tạo và sử dụng cán bộ ở nước ta hiện nay còn nhiều bất cập. Tình
trạng thiếu việc làm trong một bộ phận thanh niên đang tạo ra sức ép lớn
cho xã hội.
Bốn là, sự kết hợp các nguồn lực ở nước ta còn nhiều hạn chế. Khí
hậu Việt Nam có nhiều thuận lợi cho việc trồng các loại cây nông, công
nghiệp vùng nhiệt đới, nhưng hiệu quả khai thác đất đai ở nước ta còn thấp,
trong khi đó sức lao động ở Việt Nam còn dôi dư khá nhiều. Tình trạng
thiếu việc làm ở nông thôn, một bộ phận người lao động thất nghiệp ở
thành phố đang gây ra sự lãng phí lớn về nguồn lực con người ở nước ta
hiện nay.
Năm là, năng lực lao động của người lao động Việt Nam còn hạn chế.
Số người lao động qua đào tạo còn ở mức thấp so với các nước trong khu
vực. Những người lao động được đào tạo còn có sự tách rời giữa lý luận và
thực tiễn. Người lao động còn mang nặng tư duy ý thức tác phong của
người sản xuất nhỏ, thiếu ý thức tổ chức kỷ luật, v.v. Nhiều người đã được
đào tạo nhưng lại không làm đúng ngành nghề.
Những hạn chế trong việc xây dựng, bồi dưỡng, phát huy nguồn lực
con người Việt Nam trong thời gian qua do những nguyên nhân sau:
Thứ nhất: Nước ta là một nước nông nghiệp lạc hậu đi lên chủ nghĩa
xã hội, năng suất lao động còn rất thấp, đời sống của nhân dân còn nhiều
khó khăn, tình trạng nghèo đói còn tồn tại trong một bộ phận dân cư, do
vậy, việc chăm sóc đầy đủ, đảm bảo những điều kiện cho con người phát
triển toàn diện còn hạn chế.
Thứ hai: Việt Nam trải qua nhiều năm chiến tranh, với khẩu hiệu tất
cả cho tiền tuyến, tất cả để đánh thắng, chúng ta dồn sức người sức của để
1. Sđd, tr. 76.
170
giải phóng miền Nam thống nhất đất nước, không có điều kiện chăm sóc
cho con người trên nhiều phưong diện.
Hiện nay hậu quả chiến tranh còn để lại rất nặng nề đòi hỏi toàn Đảng,
toàn dân phải tiếp tục khắc phục.
Thứ ba: Những ảnh hưởng của phong tục tập quán, thói quen của
người sản xuất nhỏ như: thiếu ý thức tổ chức kỷ luật, cách nhìn thiển cận,
tâm lý tự ty, tính vị kỷ, cục bộ địa phương, kể cả tác phong gia trưởng
trong giáo dục và đánh giá mỗi con người, v.v..
Thứ tư: Tư tưởng chủ quan nóng vội, muốn tiến nhanh lên chủ nghĩa
xã hội cùng với những hạn chế trong việc nghiên cứu lý luận chủ nghĩa
Mác-Lênin đã dẫn chúng ta tới những hạn chế trong việc chăm lo, đào tạo,
bồi dưỡng và phát huy nguồn lực con người ở nước ta trong những năm
qua. Cơ chế hành chính bao cấp tạo nên tư tưởng trông chờ ỷ lại, sự thiếu
dân chủ trong đời sống xã hội đã hạn chế phát triển tính năng động, sáng
tạo, tính dám chịu trách nhiệm của con người Việt Nam.
Thứ năm: Trong quá trình chuyển sang nền kinh tế thị trường, mở
rộng giao lưu quốc tế, một mặt cũng tạo ra những tác động tích cực, nhưng
mặt khác cũng đang tạo ra những ảnh hưởng tiêu cực như: lối sống thực
dụng, chỉ vì chức, vì quyền, vì tiền mà không ít người có thể làm mọi việc
bất chấp luân thường đạo lý. Điều đó gây ra những tác động xấu trong xã
hội.
Thứ sáu: Sự đầu tư cho giáo dục - đào tạo còn hạn chế, "công tác
quản lý giáo dục - đào tạo có những mặt yếu kém bất cập"1. Phương pháp
giáo dục còn chưa kích thích được tính sáng tạo của người học, chưa thực
sự gắn kết lý luận với thực tiễn cuộc sống, cho nên không ít sinh viên sau
khi ra trường khó xin việc. Tình trạng tiêu cực trong giáo dục còn đang phổ
biến ở nhiều nơi, chất lượng giáo viên còn hạn chế. Những điều đó đang
ảnh hưởng tới chất lượng đào tạo, trực tiếp ảnh hưởng tới việc phát huy
nguồn nhân lực trong giai đoạn hiện nay.
Thứ bảy: Những yếu kém trong quản lý nhà nước, hệ thống luật pháp
chưa đồng bộ, tính gia trưởng, sự bảo thủ trong một số cán bộ có chức có
quyền, tâm lý đố kỵ, ghen ghét với những người có năng lực của một số
người đang hạn chế phát huy nguồn lực con người ở nước ta hiện nay.
1. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Hội nghị lần thứ hai Ban Chấp hành Trung ương khoá VIII, Nxb. Chính trị
quốc gia, Hà Nội, 1997, tr. 25.
171
2. Những phương hướng và giải pháp phát huy nguồn lực con người
ở Việt Nam hiện nay
a) Những phương hướng
Để phát huy nguồn lực con người Việt Nam thực hiện thắng lợi sự
nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, cần thực hiện một số
phương hướng sau:
Thứ nhất: Đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá, phát
triển nền kinh tế đất nước.
Công nghiệp hoá, hiện đại hoá với nội dung chuyển lao động thủ công
sang lao động cơ khí máy móc, vừa tạo ra những điều kiện để nâng cao
mức sống nhân dân, tạo điều kiện cho xã hội và gia đình quan tâm tới giáo
dục nhiều hơn. Đồng thời công nghiệp hoá, hiện đại hoá cũng đặt ra những
yêu cầu, những thách thức buộc người lao động phải phấn đấu vươn lên,
nếu họ không muốn bị thải loại khỏi dây chuyền sản xuất.
Như vậy, công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước vừa là điều kiện để
xây dựng, bồi dưỡng phát huy nguồn lực con người, đồng thời đến lượt nó
phát huy nguồn lực con người lại là yếu tố quyết định thắng lợi sự nghiệp
công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.
Thứ hai: Xây dựng và từng bước hoàn chỉnh một hệ thống chính sách
xã hội phù hợp.
Chính sách xã hội là một bộ phận hợp thành chính sách của Đảng
Cộng sản và Nhà nước xã hội chủ nghĩa là sự thể hiện lý tưởng chính trị,
cương lĩnh, đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản, trong hệ thống pháp
luật của Nhà nước xã hội chủ nghĩa và thể hiện bằng quá trình tổ chức thực
tiễn trong cuộc sống của toàn xã hội.
Chính sách xã hội thể hiện trên tất cả các lĩnh vực từ kinh tế tới văn
hoá, giáo dục, chính sách lao động việc làm v.v., là những chính sách trực
tiếp đảm bảo những nhu cầu vật chất và tinh thần của con người biểu hiện
rõ nhất bản chất của một chế độ xã hội; đó là những chính sách điều chỉnh
các mối quan hệ xã hội; và là một trong những động lực trực tiếp để con
người hoạt động trên lĩnh vực xã hội.
Phát triển kinh tế, nâng cao năng suất lao động là tiền đề, là điều kiện
cho việc thực hiện chính sách xã hội.
Thực hiện tốt chính sách xã hội, thực hiện công bằng trong phân phối,
chăm lo tới người lao động, tạo điều kiện cho người lao động học tập phấn
đấu vươn lên, cống hiến hết sức mình cho xã hội sẽ góp phần to lớn phát
triển kinh tế của đất nước.
172
Chính sách xã hội dưới chủ nghĩa xã hội phải hướng tới con người và
vì con người. Mục tiêu cao nhất của chủ nghĩa xã hội là giải phóng xã hội,
giải phóng con người, đưa con người từ vương quốc của tất yếu sang
vương quốc của tự do. Để thực hiện điều đó, cần phải bảo đảm "tăng
trưởng kinh tế phải gắn liền với tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong
từng bước và trong suốt quá trình phát triển"1; gắn đời sống vật chất với đời
sống tinh thần.
Thứ ba: Từng bước xây dựng và không ngừng hoàn thiện cơ chế quản
lý của chế độ xã hội chủ nghĩa:
Cơ chế quản lý của một xã hội là toàn bộ những thiết chế, những quy
định về mối quan hệ trách nhiệm, quyền hạn giữa cá nhân với tổ chức, giữa
tổ chức với tổ chức nhằm thực hiện mục đích quản lý xã hội theo một định
hướng nhất định của giai cấp cầm quyền.
Chế độ xã hội chủ nghĩa là chế độ xã hội do nhân dân lao động làm
chủ trong tất cả các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hoá - tư tưởng... Do vậy,
xã hội phải tạo ra những điều kiện cho người lao động tham gia tích cực
vào công việc quản lý xã hội, quản lý kinh tế, quản lý nhà nước, thông qua
đó mà họ tích cực đóng góp tài năng, trí tuệ cho xã hội.
Thứ tư: Thực hiện cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực tư
tưởng và văn hoá.
Nguồn lực con người là sự kết hợp các yếu tố trong con người mà
chúng ta có thể phát huy, từ sức khoẻ tới trí tuệ, tri thức, tình yêu quê
hương đất nước, v.v.. Như vậy, nguồn lực con người bao gồm cả những
yếu tố tự nhiên, cả yếu tố xã hội trong mỗi con người.
Để bồi dưỡng, phát triển và phát huy tốt hơn nữa nguồn lực con người
trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa,
chúng ta cần tiếp tục thực hiện tốt hơn nữa cuộc cách mạng xã hội chủ
nghĩa trên lĩnh vực tư tưởng và văn hoá. Cuộc cách mạng này có nhiệm vụ
trang bị lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh cho quần
chúng nhân dân lao động, "phát huy chủ nghĩa yêu nước và truyền thống
đại đoàn kết dân tộc, ý thức độc lập tự chủ, tự cường xây dựng và bảo vệ
Tổ quốc xã hội chủ nghĩa"2
1. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội,
1996, tr. 113.
2.Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương khoá VIII, Nxb. Chính trị
quốc gia, Hà Nội, 1998, tr. 54.
173
Những phương hướng trên nhằm bồi dưỡng nguồn nhân lực nước ta
ngày càng có tri thức, có trình độ tay nghề, có sức khoẻ, có năng lực quản
lý, có ý thức, năng lực làm chủ đất nước; đồng thời phát huy ngày càng tốt
hơn nguồn lực con người trong sự nghiệp xây dựng một xã hội "dân giàu,
nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh", tiến tới chủ nghĩa xã
hội.
b) Một số giải pháp phát huy nguồn lực con người ở nước ta hiện nay
Để phát huy nguồn lực con người, cần thực hiện đồng bộ những giải
pháp sau:
Thứ nhất: Trong lĩnh vực kinh tế.
Phải nâng cao vị thế của người lao động trong quá trình sản xuất. Cần
nhanh chóng khắc phục tình trạng tách người lao động ra khỏi tư liệu sản
xuất. Thực hiện giao đất, giao rừng cho nông dân, tạo điều kiện cho mọi
người dân làm chủ cụ thể những tư liệu sản xuất của toàn xã hội, ở mọi
thành phần kinh tế.
Huy động rộng rãi nhân dân đóng góp ý kiến xây dựng kế hoạch phát
triển kinh tế - xã hội của đất nước, của địa phương, đóng góp ý kiến xây
dựng kế hoạch sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp, của đơn vị.
Phát huy sáng kiến của người lao động, chăm lo đời sống vật chất tinh
thần của họ, thực hiện phân phối công bằng, công khai, dân chủ.
Động viên mọi người dân bỏ vốn ra sản xuất kinh doanh, khai thác thế
mạnh của các địa phương, phát triển ngành nghề truyền thống, phát triển
nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, phát huy trình độ tay
nghề, năng lực quản lý kinh doanh của mỗi thành viên trong xã hội, để
cùng với Nhà nước giải quyết những khó khăn của đất nước.
Tăng cường giáo dục đạo đức, khơi dậy lương tâm nghề nghiệp, nêu
cao trách nhiệm của mỗi người trong hoạt động sản xuất kinh doanh, dịch
vụ. Cần làm cho mọi người thấy được trách nhiệm của mình phải lao động
nghiêm túc, có chất lượng, có hiệu quả, tạo ra hàng hoá tốt, nâng cao chất
lượng dịch vụ. Điều đó vừa tạo điều kiện cho xã hội phát triển, vừa là điều
cho hoạt động sản xuất kinh doanh đạt hiệu quả. Phê phán mạnh mẽ thói
lười biếng, làm bừa, làm ẩu; ngăn chặn làm ăn phi pháp, phi đạo lý.
Thứ hai: Trong lĩnh vực chính trị.
Nâng cao trình độ của cán bộ, đảng viên và nhân dân về nhận thức
chính trị (chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của
Đảng ta), về luật pháp, về Nhà nước của dân, do dân, vì dân, từ đó nâng
cao trách nhiệm và năng lực của họ tích cực tham gia vào công việc của
174
Đảng, Nhà nước và hệ thống chính trị của nước ta.
Tăng cường vai trò kiểm tra giám sát của quần chúng nhân dân trong
mọi hoạt động của bộ máy nhà nước, thực hiện dân chủ hoá đời sống xã
hội, huy động đông đảo quần chúng nhân dân tham gia vào cuộc đấu tranh
chống tham nhũng.
Xây dựng cơ chế quản lý xã hội, quản lý nhà nước để người dân có
điều kiện tham gia công việc Nhà nước, công việc xã hội, thực sự là người
làm chủ đất nước; khắc phục tình trạng trì trệ, bảo thủ trong một số cơ quan
nhà nước.
Phân rõ trách nhiệm của từng cấp, từng ngành, từng tập thể, từng cá
nhân trong từng công việc, khắc phục tình trạng chồng chéo, hay buông
lỏng quản lý nhà nước trong một số ngành, một số địa phương.
Giáo dục tinh thần yêu nước, nâng cao ý thức tự cường dân tộc, trách
nhiệm công dân, bản lĩnh chính trị của mỗi người dân. Kiên quyết đấu
tranh với những hiện tượng tiêu cực, tình trạng vi phạm kỷ cương, phép
nước và những âm mưu chống phá của kẻ thù, bảo vệ chế độ xã hội chủ
nghĩa, bảo vệ thành quả cách mạng.
Trên cơ sở những thành quả cách mạng đạt được, người dân lao động
mới có điều kiện học tập, rèn luyện, phấn đấu về mọi mặt và cống hiến
ngày càng nhiều cho xã hội.
Thứ ba: Trên lĩnh vực xã hội.
Từng bước khắc phục đi tới loại bỏ những phong tục tập quán lạc hậu,
những quan hệ không bình đẳng, xây dựng quan hệ mới giữa người với
người trên tinh thần tương trợ giúp đỡ lẫn nhau trong sản xuất kinh doanh,
trong đời sống xã hội. Xây dựng quan hệ bình đẳng hữu nghị giúp đỡ lẫn
nhau giữa các dân tộc, giữa các quốc gia.
Cần thực hiện những biện pháp làm giảm dần khoảng cách chênh lệch
giữa các tầng lớp dân cư, giữa các vùng lãnh thổ. Quan tâm tới những hộ
nghèo, những gia đình khó khăn, những hộ chính sách xã hội, những vùng
sâu, vùng xa tạo ra cơ hội phát triển cho mọi người, làm cho mọi người dân
đều được hưởng những thành quả y tế, giáo dục, văn hoá... ...
Thực hiện chính sách xoá đói, giảm nghèo; tập trung giải quyết những
vấn đề cấp bách về lao động việc làm; trên cơ sở đó, người lao động mới có
điều kiện nâng cao trình độ tri thức, trình độ tay nghề, mới có môi trường
rèn luyện phấn đấu, cống hiến sức mình cho đất nước, cho xã hội.
Thứ tư: Trên lĩnh vực giáo dục và đào tạo.
175
"Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu nhằm nâng cao dân trí,
đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài"1 cho đất nước, đáp ứng yêu cầu công
nghiệp hoá, hiện đại hoá hiện nay. Cần phải tuyên truyền làm cho mọi
người dân thấy được trách nhiệm của mình đối với sự nghiệp chung của đất
nước mà quan tâm tới lĩnh vực này.
Đảng, Nhà nước, các tổ chức đảng, các cấp chính quyền, các tổ chức
chính trị - xã hội và từng gia đình đều phải quan tâm tới giáo dục và đào
tạo. Tăng cường hơn nữa sự phối hợp của gia đình, nhà trường, xã hội
trong đào tạo thế hệ trẻ.
Để đào tạo ra những cán bộ vừa "hồng" vừa "chuyên" có ý thức và
năng lực làm chủ đất nước, làm chủ xã hội, cần phải có sự đổi mới nội
dung và phương pháp giáo dục. Nội dung giáo dục phải phản ánh được
những tri thức quan trọng nhất của thời đại, những thành tựu mới nhất của
khoa học công nghệ, phải góp phần giáo dục lòng yêu nước, ý thức tự
cường dân tộc, hình thành nhân cách mới của người lao động.
Phải tích cực đổi mới phương pháp dạy và học. Phương pháp dạy phải
kích thích được tính sáng tạo, sự hăng say tìm tòi nghiên cứu của người
học. Phương pháp học phải độc lập tự chủ, biết vận dụng kiến thức đã học
vào giải thích và giải quyết những vấn đề thực tiễn cuộc sống đang đặt ra.
Việt Nam là một nước còn kém phát triển về mặt kinh tế, tuy rằng đã
đạt được một số thành tựu trong lĩnh vực giáo dục và đào tạo, nhưng so với
các nước trong khu vực và quốc tế vẫn còn hạn chế. Số năm học bình quân
của người dân còn thấp, tỉ lệ chưa biết chữ còn cao, do vậy, đòi hỏi chúng
ta phải nỗ lực phấn đấu nhiều hơn nữa.
Thứ năm: Trên lĩnh vực tư tưởng, văn hoá, nghệ thuật.
Nghị quyết Hội nghị lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương khoá
VIII, Đảng ta đã khẳng định, văn hoá vừa là mục tiêu, vừa là động lực xây
dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Văn hoá nghệ thuật nước ta trước đây
đã phục vụ tốt cho sự nghiệp cách mạng của Đảng, của dân tộc; đã động
viên được nhân dân tích cực tham gia trong quá trình xây dựng chủ nghĩa
xã hội ở miền Bắc và chiến đấu giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
Những năm đổi mới vừa qua văn học, nghệ thuật nước ta đã có những đổi
mới về nội dung, hình thức, đã động viên được nhân dân tích cực tham gia
sự nghiệp đổi mới toàn diện đất nước. Song bên cạnh đó văn học nghệ
1. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội,
1996, tr. 107.
176
thuật vẫn còn một bộ phận đi chệch hướng, chạy theo thị hiếu thấp hèn, dễ
dãi của một bộ phận thanh niên thiếu giáo dục.
Đẩy mạnh cuộc đấu tranh trên lĩnh vực tư tưởng, phê phán những tư
tưởng phản động đang tìm cách phủ nhận con đường xã hội chủ nghĩa ở
Việt Nam. "Đẩy mạnh tổng kết thực tiễn và nghiên cứu lý luận, tiếp tục làm
sáng tỏ hơn lý luận về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã
hội ở nước ta"1.; "Nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác tuyên truyền,
giáo dục lý luận chính trị, tạo sự thống nhất cao hơn nữa trong Đảng, sự
đồng thuận trong nhân dân"2, đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân, tư tưởng
cơ hội, thực dụng, chặn đà suy thoái về đạo đức, lối sống.
Trước yêu cầu mới của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, đòi hỏi
các nhà văn, nhà thơ, các nhạc sĩ, các nghệ sĩ phải nâng cao trách nhiệm
của mình trong sáng tác, biểu diễn, không vì đồng tiền mà bán rẻ lương
tâm, vô trách nhiệm với đất nước.
Dư luận xã hội phải lên tiếng ủng hộ những tác phẩm có nội dung,
hình thức hay, phê phán những tác phẩm có nội dung, hình thức dở. Cần
tăng cường hơn nữa công tác quản lý của Nhà nước trong hoạt động sáng
tác, biểu diễn, sao cho văn học nghệ thuật phải cổ vũ cho cái hay cái đẹp,
góp phần xây dựng lối sống lành mạnh, nâng cao những giá trị nhân văn,
phát huy những giá trị tốt đẹp trong con người Việt Nam.
Đảng và Nhà nước ta phải chăm lo tới việc bồi dưỡng, nâng cao chất
lượng và phát huy có hiệu quả nguồn lực con người Việt Nam, tạo nên sự
phát triển nhanh và bền vững đất nước, nhanh chóng thực hiện mục tiêu
"dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh"..