Konuya başlamadan önce ufak bir açıklama yapma gereği duydum. Normal şartlarda ünsüz benzeşmesini anlatmadan önce "ünsüz" ve "ünlü" sözcüklerinin anlamlarını incelememiz gerekir. Fakat yazmaya çalıştığım bu kitapta olabildiğince Wattpad'de yapılan genel hatalar üzerinde durmaya çalışıyorum. Bunu yaparken de tabii ki kitap başlangıç seviyesinde bir Türkçe kitabı olmayacak. Kitabın başında da bunu açıklamıştım. Eğer ünsüz ve ünlü harfler hakkında hiçbir bilginiz yoksa -ki mutlaka bir şeyler biliyorsunuzdur- Google'dan biraz yardım alabilirsiniz.
Şimdi, gelelim asıl konumuza. Sadece Wattpad'de değil, günlük hayatımızda da ünsüz benzeşmesi konusunda bir çok hatalar yapıldığını görüyorum. Kimileri bunun farkında olduğu halde önemsemediği için düzeltmese de, kimileri de gerçekten böyle bir bilginin varlığından habersiz bir şekilde, konuşma dilinde nasıl konuşuyorsa, o şekilde yazıyor.
Ünsüz benzeşmesini anlatırken, ilkokuldan beri kendi öğrendiğim ve aklımdan hiç çıkmayan şekilde anlatmak istiyorum. Yazacağım iki sözcüğü ezberlemeniz gerekiyor ve bunu hiç aklınızdan çıkarmamalısınız.
"FISTIKÇI ŞAHAP"
Çok anlamsız gelebilir ama bizim sadece bazı harflerine ihtiyacımız var, sessiz harflerine...
Sesli harfler olmadan tekrar yazalım.
"F -- S -- T -- K -- Ç -- Ş -- H -- P"
Kural şu arkadaşlar:
- Yukarıdaki harflerden herhangi biriyle biten bir sözcüğün yanına gelen eklerin ilk harfi yine yukarıdaki harflerden biri olmalı.
Not: Tüm ekler için geçerli değil. Devamında istisnaları açıklayacağım. Şimdilik konunun çok dağılmaması ve karışmaması için bu şekilde bakalım.
Başlangıçta karışık gelebilir ama örnekler verince daha iyi anlayacaksınız. Hemen bir kaç örnek verelim:
- araf-da = arafta
Sözcüğümüz "f" harfiyle bitiyor ve bulunma eki olan "-de, -da" ekini alıyor. Ancak sözcük "f" ile bittiği için, ekin ilk harfi "f" ile benzeşiyor ve "t" harfine dönüşüyor. Hemen bir örnek daha verelim:
- başlangıç-da = başlangıçta
Sözcüğümüz bu sefer "ç" harfi ile bitiyor. Yine bulunma hal ekini alıyor ve "d" harfi "t" harfine dönüşüyor. İyice pekişsin diye bir örnek daha verelim:
- düşmüş-dü = düşmüştü
Bu sefer de "düşmüş" sözcüğüne geçmiş zaman eki geliyor ve yine "d" harfi "t" harfine dönüşüyor.
Peki, hangi harfler, hangi harflere dönüşüyor? Bu soru aynı zamanda daha önce not olarak belirtmiş olduğum durumu da açıklıyor. Şöyle ki, bizim çok meşhur dört harfli iki grubumuz var. Bunlar:
"p, ç, t, k" ve "b, c, d, g"
Eğer sözcüğün yanına gelen ek "b, c, d, g" harflerinden biriyle başlıyorsa, bu harfler sırayla "p, ç, t, k" harflerine dönüşür. İnternette okuduğum bir yazıda "b" harfini almamış. Benim bu zamana kadar dikkatimi çekmemişti ama bunun sebebi büyük ihtimalle "b" harfi ile başlayan bir ek olmamasıdır. Belki de ben kafamdan uyduruyorum. Hiç dikkat etmemiştim.
Sonuçta eğer sözcük ikinci gruptaki herhangi harften biriyle başlıyorsa, birinci gruptaki harflerden birine dönüşüyor. Bir kaç örnek daha verip bu konuyu da burada bitirmek istiyorum.
-grupta
- internette
- çekmemişti
- etmemiştim
- dolapta
- inatçı
Şimdi biraz daha görülmesi güç örnekler verelim. Aşağıdaki örnekler genellikle yapım eki almış sözcüklerin uğradığı ünsüz benzeşmesi.
- taraftar
- etçil
- unutkan
- inatçı
- seçkin
- çapkın
- çalışkan
Bitirmeden önce genel bir özet geçelim.
"f, s, t, k, ç, ş, h, p" harflerinden biten bir sözcüğe gelen yapım veya çekim eki "b, c, d, g" ünsüzleri ile başlıyorsa, bunlar sırasıyla "p, ç, t, k" ünsüzlerine dönüşürler. Bu duruma ünsüz benzeşmesi denir.
---
Bu kadarı yeterli sanırım. Bir sonraki konu muhtemelen ünsüz yumuşaması olacak. Öneriniz veya şikayetiniz olursa hiç çekinmeden söyleyebilirsiniz arkadaşlar. Hadi kalın sağlıcakla.