Maraming ritwal na kaakibat ang pagsusulat. Some writers feel the need to tidy up their desk first, some change their clothes, some listen to instrumental music, some recite invocations, some take a bath first, some brainstorm in the nude, and some write in seclusion. May nagsusulat nang nakatayo. May umiinom muna ng alkohol. May tumatakbo muna ng ilang milya bago magtipa. Ang mga ritwal na ito, gaano man kakaiba ay nagiging habit at mental conditioning upang tiyak na makasulat.
Ngunit bago natin hanapin ang ritwal o mga ritwal na magkokondisyon sa ating magsulat, kailangan muna nating harapin ang tinatawag na plotting.
Ang plotting o constructing a plot ay ang paglilinya o pagsasaayos ng pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari sa kuwento ayon sa elemento at pangangailangan nito. Ginagawa ito ng lahat ng manunulat, gaano man kadetalyado o kalimitado, at gaano man kasigurado. We do it actively by writing or passively by making notes and frameworks in our mind. Ang iba't ibang paraan ng plotting ay tumutukoy rin sa tatlong uri ng manunulat.
UNANG KLASE: THE OUTLINE MASTER (ANG TAGAPLANO)
Ang Tagaplano ay mas kilala sa tawag na plotter. Siya ang writer na deboto ng detalyadong pag-a-outline. Mas komportable siyang magsimulang magsulat kung may malinaw nang direksyon at pagkakasunod-sunod ang lahat ng mga eksena at kabanata ng kanyang kuwento. May mali kapag basta siyang nagsulat. May kulang kapag wala siyang guide. Kailangan niyang isulat ang buong istruktura ng kuwento, kasehodang magbabago ito sa simula, sa kalagitnaan, o bago ang katapusan.
Siya ang writer na karaniwang may plot notes o notebook. Maaaring gumagamit siya ng writing software kung saan puwedeng ilista ang lahat ng mga tauhan, i-sort ang character profiles, i-timeline ang lahat ng petsa at taon ng kuwento, i-save ang mga larawan ng lugar na pangyayarihan ng kuwento, i-storyline ang lahat ng eksena at kabanata, at i-note ang tiyempo ng foreshadowing, revelation, at conflict. Hindi siya nagsusulat nang hindi alam ang ending.
Sa kanya nababagay ang nasusulat sa natapos na kabanata nitong libro. Kakayanin niyang i-fill in the blanks ang mga sumusunod:
Characters (main and sub):
Setting (main and sub):
Plot:
Beginning
Middle
Conflict
End
POV:
Theme:
Title of the Story:
Prologue:
Scene/s
Chapter 1:
Scene/s
... and so on...
Hindi takot ang Tagaplano sa writer's block dahil alam na niya ang mangyayari sa kanyang kuwento. Plantsado na niya ang mga posibleng plothole at kontrolado niya ang mga elementong posibleng magpa-research pa kalaunan.
ADVANTAGES:
Dahil nakamapa ang buong kuwento, hindi naliligaw kapag nagsusulat.
Madaling mag-double check ng eksena at kabanata sa tuwing may threat ng possible errors.
Madaling mag-edit at mag-revise kapag kinakailangan.
Mabilis magsulat dahil tapos na sa isip ang kuwento.
Mas madali pumili ng klase ng execution.
DISADVANTAGES:
Kapag nagsarili sa desisyon si Character at hindi siya sumunod sa naiplano na, nabubulilyaso ang pagsusulat ng Tagaplano. Magdudulot ito ng posibleng kaguluhan at mahabang negosasyon.
Imposibleng mai-outline nang detalyado at depinido ang isang napakahabang kuwento o serye. Kaya naman, kapag may nagbagong detalye sa kuwentong isinusulat, kailangang mag-outline uli at mag-adjust uli ng Tagaplano.
Maaaring ma-misplace ang feels ng Tagaplano sa mga eksenang kailangan niyang isulat dahil alam niya kung saang parte ng kuwento ang pinaka-the feels.
Maaaring maging kulungan ang outline na tatanggihang baguhin ng Tagaplano sa tuwing may panibagong suhestiyon ang pangyayari, ang mga tauhan, o ang mismong conflict ng kuwento.
Maaaring hindi welcoming si Tagaplano sa mga sorpresang bigla na lang susulpot sa gitna ng malinis na outline niya.
TIP
Huwag magpakulong sa outline. Maging masipag sa pag-a-adjust ng eksena at kuwento kapag kinakailangan.
IKALAWANG KLASE: THE FISH (ANG ISDA)
Ang Isda ay mas kilala sa tawag na pantser. Siya ang writer na ka-liga nina Stephen King, Margaret Atwood, at Pierce Brown. Ang motto nila ay "Go with the flow."
Ang Isda ay isang manunulat na hindi nag-a-outline. Rebelde siya sa listahan at plano. Mabilis madala at ma-curious sa story idea na nakikita o nagpapakita para isulat. Magsusulat siya ayon sa feelings at inspirasyon. Magsusulat ayon sa likot ng imahinasyon. Magsusulat sa intuition at kumpiyansa sa sinasabi ng mga character niya.
Kung ang mambabasa ay alumpihit sa upuan sa pananabik sa kung ano ang susunod na mangyayari sa kuwentong isinusulat ng Isda, siya ay alumpihit din naman sa pananabik habang nagsusulat. Tulad ng mambabasa, gusto rin niyang malaman kung ano ang kasunod na pangyayari sa kuwento kaya siya nagsusulat. Katulad ng mambabasa, siya ay magugulat din sa mga sorpresa, maghihinayang sa biglaang kamatayan at paghihiwalay, at madidismaya sa betrayal, dahil tulad ng mambabasa, bago rin sa kanya ang mga isinusulat na pangyayari.
Hindi niya kayang i-fill up nang kompleto ang lahat ng story elements kapag magsisimula pa lang ng kuwento. Pero may idea na siya sa alinman sa mga sumusunod:
Main protagonist o antagonist:
Setting:
Plot:
Conflict:
End:
Theme:
Ang Isda ay masayang nagsusulat nang walang renda at bukas sa mga sorpresa ng kuwento. Pinakamabilis siyang magsimula ngunit mas matagal matapos sa pagsulat kaysa sa Tagaplano.
ADVANTAGES:
Kapag naintriga sa isang story idea, makapagsusulat agad ang Isda dahil kailangan niya lang naman simulan o buksan ang kuwento. Ipagpapabukas niya ang pagpi-figure out sa iba pang parte ng kuwento.
Hangga't hindi nawawala ang interes niya sa kuwento, masipag siyang bumalik sa pagtipa at pagsusulat dahil tulad ng mambabasa ay gusto niya ring malaman ang kasunod pang mangyayari sa isinusulat niya.
Laging nasosorpresa ang Isda sa mga biglaang turn of events, o twists, o revelations.
Kapag may trip siyang eksena, tao, at iba pang elemento na gustong isama sa isinusulat na kuwento, maaari niyang ilagay dahil hindi naman sementado ang lahat ng eksena sa isinusulat niya.
Kapag may magandang ideya ang isang reader o isang kakilalang nakababasa sa isinusulat ng Isda at puwedeng i-incorporate sa story, madali lang sa kanyang i-pick up ito.
DISADVANTAGES:
Kunsumido sa maaaring simula o wakas ng kuwento.
Kapag nawala ang interes at inspirasyon, malaki ang tsansa na hindi matapos ang kuwentong isinusulat.
Kapag biglang nawala sa mood, malaki ang tsansa na hindi makapagsulat.
Maaaring magkaroon ng biglang-liko kaliwa o kanan ang kuwento. Mas madaling maligaw ang kuwento o mawalan ng focus.
Maaaring magkapalit ang roles ng mga characters kapag nakalimot ang Isda.
Maaaring magbago ang anyo ng kuwentong isinusulat. O maaaring mawalan talaga ito ng anyo.
Maaaring magkaroon ng Book 2 to 500 ang kuwentong pang-isang libro lang dapat.
Maaaring maging palengke ang kuwento sa dami ng tauhang biglang naidadagdag. Kung ano rin ang uso, maaaring nailalagay sa kuwento kahit na hindi nababagay.
Maaaring bumisita ang writer's block anumang panahon.
Maaaring mali pala ang napiling execution ng kuwento.
Masalimuot at mapait ang revision dahil sa tsansa ng pamumutiktik ng filler scenes.
Mataas ang threat ng sabay-sabay na pagsusulat ng ilang kuwento.
TIP
Manindigan sa kung ano ang tinutumbok ng kuwento. Makatutulong kung alam kahit papaano ang genre ng isinusulat. Even if you're making decisions as you write, respect the theme and central plot. Sa ganoong paraan, hindi ka matatangay ng anumang agos, alon, at daluyong.
Magsulat nang tuloy-tuloy para hindi makalimot sa mga pangyayari sa sariling kuwento at hindi magkapalit-palit ang roles ng mga characters.
Write one story at a time. Keep your focus. Iwasang mag-multi-task sa pagsulat ng dalawa o higit pang kuwento. Sa ganoon, hindi magkakapalit ang mga tauhan, tema, o simbolo sa mga kuwentong isinusulat. Hindi magkakahalo ang mga eksena.
Commit to write the story until the end.
Basahin ang buong kuwento matapos isulat. Kung magulo ang naisulat, magsipag sa pag-e-edit, pagre-rewrite, o pagre-revise.
IKATLONG KLASE: THE MERMAID (ANG SIRENA)
Ang Sirena ay ang hybrid, ang unofficial na termino ng writing world sa kalahating-plotter at kalahating-pantser.
Siya si writer na pinagsamang Tagaplano at Isda. Hindi siya deboto ng masinsinang pag-a-outline pero hindi rin naman agad siya nagsisimula ng isang kuwentong hindi niya lubos pang nausisa. Nag-a-outline siya sa isipan ngunit nagsusulat nang nakasunod sa agos. Bukas siya sa sorpresa ng mga story elements at sa mga bulong ni Character. Nagsusulat ayon sa inspirasyon at interes at nakikinig sa opinyon ng iba tungkol sa kanyang isinusulat pero naninindigan sa kung ano ang tinatakbo ng kuwento.
Hindi niya kayang i-fill up agad ang lahat ng story elements pero may idea siya sa general framework. Halimbawa:
Main character:
Main setting:
Plot:
Middle: (Some scenes throughout the stories)
Conflict:
END:
Main theme:
Kapag isa kang Sirena, ang outline mo—nakasulat man o nasa isipan—ay hindi detalyado pero workable.
ADVANTAGES:
Kapag na-inspire, kaunting hintay lang sa development ng kuwento ay puwede nang magsulat.
Basta nasimulan na ang kuwento, madali nang isulat nang tuloy-tuloy dahil may ideya na sa mga scenes na nasa gitna. Goal na lang niyang pagdugtungin ang simula sa gitna sa conflict sa katapusan.
Hindi madaling maligaw sa kuwento.
Malaya sa outline.
DISADVANTAGES:
Kunsumido sa kung paano sisimulan o tatapusin ang kuwento.
Maaaring magkamali sa pagpili ng execution.
Less ang filler scenes pero posible pa rin.
Kapag hindi nabalanse ang paglangoy sa daloy, masakit sa ulo ang draft. Maraming kailangang i-edit out.
Mahirap mag-double check ng scenes na wala sa general outline.
Laging may meeting sa character bago makapagsulat. Minsan ay time-consuming.
May possibility na mabulag at magpalit ng theme o message sa kuwento kapag nagsalawahan.
TIP
I-track ang development ng kuwento. Maaaring nagsimula kang magsulat nang walang outline ngunit kung detail-sensitive o time-sensitive ang iyong kuwento, kailangang mag-outline o mag-notes sa kalagitnaan ng pagsusulat.
I-jot down ang mga scenes na wala sa general outline.
I-jot down ang mga character/s at respective roles nila na wala sa original outline.
I-jot down ang foreshadowing, hints, clues, at timing ng revelation.
Write one story at a time. Iwasang mag-multi-task sa pagsulat nang dalawa o higit pang kuwento.
Basahin ang buong kuwento matapos isulat. Kung magulo ang naisulat, magsipag sa pag-e-edit, pagre-rewrite, o pagre-revise.
To outline or not to outline? Ang desisyon ay depende sa kuwentong isusulat mo. Ang mga kuwentong may komplikadong tema at development, mas mainam kapag naka-outline kahit general outline lang. Ang mga kuwentong detail-sensitive at time-sensitive tulad ng historical fiction, detective stories, crime stories, at time travel ay mas madali kung naka-outline.
Nakadepende rin ang pag-a-outline sa iyo bilang isang manunulat. You have to find out kung anong klase ng writer ka sa tatlong nabanggit. Discover how or when you can write most effectively. When you find it, stick with it. Magkakaiba ang bawat manunulat. Malay natin, baka may pang-apat pang klase ng manunulat, depende sa eksperimento mo.
ANG MABUTING BALITA:
Ang bawat kuwento ay may porma at istruktura. Bilang mga manunulat, tayo ang nagdedesisyon sa rikit at tibay ng pundasyon at istruktura ng ating isinusulat. May mga Tagaplano na nakapagsusulat lamang kung may outline. May mga Isda na nakapagsusulat agad sa isang kalabit pa lang ng ideya. May mga Sirena naman na nakapagsusulat lamang kung may sapat nang kaalaman sa kuwento.
Nakasalalay sa ating pagtuklas sa ating sarili bilang mga manunulat kung tayo ba ay mas produktibo sa pagiging Tagaplano, Isda, o Sirena. Ngunit lagi nang nakasalalay sa pangangailangan ng kuwento ang hihingiin nito sa atin bilang manunulat.
It's also okay to change our style and our preference as writers. Maaaring ngayon ay Isda tayo na kalaunan ay magiging Sirena bago maging Tagaplano. O maaaring kabaligtaran naman. Hangga't ang pagbabago ay nagdadagdag sa effectivity natin bilang manunulat, ito ay hindi problema.