Agad kong sininghot ang simoy ng hangin at tinignan ang mga nagsasayawang bulaklak, mga tuyong dahon na nahuhulog mula sa matayog na puno at ang sinag ng araw na ilang taon ko ring hindi nakita.
'Eto na pala ang Pilipinas.
Lumingon ako sa pinanggalingan ko, sumaludo sa mga pulis at nginitian ang mga ito. Sa wakas... Malaya na ako.
Una ay wala na akong mga kamag-anak, kung meron man ay sigurado akong hindi na ako makikilala o kaya naman ay hindi na ako gugustuhin pang naroroon. Pagkatapos ba naman ng anim napung taon na pagkakakulong dahil sa ilang beses na murder na ginawa ko ma'y dahil naman sana sa kabutihan...
Ngunit walang naniwala, hindi rin naman kasi kapanipaniwala.
"Espiritu, buti at nakalaya ka na."
"Anong sunod, Sir?" Tanong ko sa sinaluduhan kong pulis.
"Wala. Mag hanap trabaho, makakain?"
Agad naman akong napangiti. Bitbit ang kulay brown kong suitcase na freebies sa kulungan. Nakapagpaalam na ako sa mga naging kaibigan ko na nag bagong buhay na, sana ay mag kita kita kami at malapit na rin ang paglaya nila. Siguro mga limang taon nalang rin.
Napatingin ako sa paglalakad ko, lahat ay may sukbit na bagong teknolohiya, cellphone. Touch screen. Dati ang naabutan ko palang ay ang Nokia na cellphone na nagmamakaawa pa ang mga pinsan kong kailangan na kailangan daw nito pero gusto lang naman ng text mate.
Noong panahon ay may naka-text rin akong kaklase ko bago ako nasabak sa ganitong gawain. Ang pag paslang sa mga taong gumagawa ng illegal na bagay, binabayadan ako kapalit ng buhay ng mga taong pinaghihigantihan nila. Bago ko naman iyon gawin ay inaalam ko muna ang totoong kwento saka ko huhusgahan kung karapa't dapat ba talaga ang kamatayan dito.
Pero nagkamali ako.
Mali na nilagay ko ang hustisya sa mga kamay ko.
Dahil hindi ibig sabihin na pinatay mo ang taong nag dulot ng pasakit saiyo ay namatay narin ang pasakit na naiwan nito. Dahil hindi. Patuloy ang galit, patuloy ang hinanakit, gaano ka man matuwa sa nangyayari sakanilang karma, hindi mawawala noon ang sugat sa puso mo.
Walang magandang dulot ang paghihiganti. Napagtanto ko ito ng minsang ako na ang gumawa nito. Nang minsang ako na ang nagalit, namatay man s'ya, hindi parin nawala ang galit sa puso ko.
Hanggang sa tinanggap ko nalang ng paunti unti. Na hindi perpekto ang tao, at walang makakasakit sa'yo ng walang permiso mo. Kung kaya't kusa na akong sumuko at sinumbong rin ang mga nagbayad sa'kin...
Ngayon ay matanda na ako. Sa edad na 75, hindi ko alam kung may tatanggap pa ba sa'kin.
Ano nga ba ang bagong laya sa mundong ito? Totoo bang malaya na ako?
"Lolo kasi, ano ba yan! Ako na nga lang gagawa!" bulyaw saakin ng manager ng restau matapos kong hindi maaninag ang baso sa pagsasalin ko ng lemonade mula sa pitcher.
"Pasensya na po." Sagot ko naman...
Sa dalawang linggo kong pag hahanap ng trabaho ay 'eto lang malaki laki ring karindirya ang tumanggap sa'kin. Paano ay dadalawa nalang sila at nalaman ko na kung bakit. Masama ugali ng manager. Sigaw dito, sigaw doon, mura dito, sumpa doon. Sinong gaganahan magtrabaho? Mabuti nalang at sanay na ako. Sa mga preso ba naman sa kulungan na asta sindikato dahil sindikato naman talaga. Wala lang ito sa'kin.
Pero nakakamangha lang. May mga tao parin kasi talagang ugaling preso kahit nasa labas ng rehas o kailanma'y hindi pa nakulong.
"Alam n'yo Lo, kung hindi lang ako naawa saiyo naku, walang tatanggap saiyo. Walang kasing bait ko ang tatanggap sa layang preso, tapos matanda pa! Pabigat pa! Ayusin mo naman trabaho mo Lo, naku. Wala ka bang pambili ng salamin??"
Napailing nalang ako habang naghuhugas ng mga pinggan. Inalis ko na ang apron at saka nito inabot saakin ang 250 na sweldo mula sa maghapon. Ang baba pero ano pa nga ba ang aasahan ko para sa isang ex-convict?
Naglakad na ako pauwi, may nakuha akong mababa lang ang renta na 2000, pwede kong pag ipunan ng isang daan kada isang buwan, may one thousand pa ako. Tapos ay may 150 pa para sa mga gastusin ko, libre naman na ang pagkain sa karindirya na pinagtatrabahuhan ko. At sapat na ang buhay.
Sa paglalakad ay napagmasdan ko ang binti ko na puno na ng kulubot at ugat. Bakas ng katandaan. Bakas ng karanasan. Napakarami kong napagdaanan sa kulungan, napaaway, muntik ng mamatay, nadagdagdan ang sistensya, puro kaharasan. Kung kaya't ang paglalakad sa matinong daanan na ito, ang marahang pag kislap ng buwan at ng bituin sa kalangitan na kay itim ay pinagpapasalamat ko na sa Diyos.
Kung hindi dahil sa mga pari na nagmimisa sa loob ng kulungan ay hindi ako magkakaroon ng kaliwanagan kung ano nga ba ang tunay na kapayapaan.
May biglang tumama sa ulo ko.
Pag tingin ko sa kung anong nahulog sa baba ay isang latang walang laman.
"Ay, sorry tanda. Paabot nalang sa trash can."
"Hoy siraulo ka."
"Shh, dati yang nasa kulungan ano ka ba."
"Hoy takbo. Murderer yan baka ikaw ang sunod na biktimahin!"
"Eh di wow."
Hindi ko na nilingon ang mga halatang kabataan pa lamang. Bakit ganoon?
Nasa kulungan man ako ay walang nagduda doon sa mga pagbabago na ginawa ko...
Napabuntong hininga nalang ako. Kahit sa mga pinag-applya-an ko na trabaho ay agad na umiiling kapag nakikita ang record ko. Masisisi ko ba sila? Bakit pa kaya ako pinalaya ng gobyerno kung wala man lang silang balak na akuin ulit ako?
"Huling sweldo mo na yan."
Agad na ininangat ko ang paningin sa Manager. "Ho?" Tanong ko ng may galang kahit mas matanda pa ang boses ko.
"Umuunti ang costumer! Paano ay usap usapan na bagong laya ka kaya ayaw na dito mag sikain!" Nakakunot na noo nito.
Tumango tango ako. May magagawa pa ba ako? "Sige. Pero pag isipan mong mabuti, Rury, baka dahil talaga d'yan sa bunganga mo at umaayaw sila. Puno ng tsismis ang karindiryang ito na maski ako ay nagdududa kung paano nila kinakayang makakain dito ng malaya."
"Aba, Lolo! Sumusobra ka na!"
Tinalikuran ko nalang ito at saka agad na umuwi. Nilapag ko ang maleta na una kong dala sa pagkalaya ko. Kung ano man ang reaksyon ko noong una kong pagtapak sa labas ay taliwas sa muka ko ngayon.
Anong gagawin ko, mamalimos? At ano? Makaramdam nanaman ng pagmamalupit mula sa husga ng mga tao na akala mo naman ay binasa ka mula sa umpisa hanggang dulo?
Mapaaway hanggang sa hulihin ako at ibalik... sa kulungan?
May parang ideya at bumbilya na lumabas mula sa utak ko!
Agad kong kinuha ang patalim mula sa maalikabok na banig na binenta saakin sa halagang bente pesos.
Umalis ako ng bahay na mukang hindi ko na marerentahan pa.
Dumiretso ako sa isang gasolinahan. Sakto ay tulog ang boy at tanging ang cashier na babae na nasa convenience store ang kasalukuyang naglilinis ng mga table sa loob. Agad ko itong pinasok, pumunta sa likod ng cashier at niyakap ito sa may balikat, saka tinutok ang patalim sa leeg.
"S-sir... Maawa po kayo sir. Wala pa po kaming benta Sir."
Hinigpitan ko ito at bahagyang nagkasugat ang leeg nito, dumugo. Pasensya ka na, walang personalan.
"Tumawag ka ng pulis."
"Opo! Hindi ako ta- po?"
"Sabi ko tumawag ka ng pulis!" Pinakawalan ko ito at tinutok parin ang kutsilyo sakan'ya. S'ya naman ay nagaalangan, nakataas ang dalawang kamay habang umaatras papunta sa counter.
"Dalian mo!"
Napapitlag ito at tumango tango, hawak hawak ang dumudugong leeg. Nako napalalim ko siguro yung sugat.
Mayamaya pa ay nakatutok lang ang patalim ko sa muka n'ya. Nakatitig lang rin ito saakin, takot na takot.
"B-bakit n'yo po t-to ginagawa?"
"Sa tingin mo?"
"Gusto n'yo pong makulong?"
Ngumisi lang ako at tumango ng marahan. "Oo hija. Kaya wag kang mag-alala at hindi ako kukuha ng benta, ni patayin ka ay hindi. Kailangan ko lang itong gawin para sa CCTV, isumbong mo 'ko na may balak akong kunin ang pera, isama ka at kunyari ay re-reypin pa kita."
Kita ang pag-aalangan sa muka. Nilamigan ko ang titig ko sakan'ya. "Naiintindihan mo?"
"Opo opo."
Ilang minuto pa ay tumunog ang sirena. Kahit kailan ay huli sila. Kung totoo ang ginawa ko kanina ko pa siguro nasimot ang tindahan na ito at marahil ay napatay ko na ang dalaga.
Tinutukan ako ng baril ng dalawang pulis pero sumuko nalang ako agad. Mahirap na kung mag aasta pa akong nag iinarte at mapaputokan pa, matamaan pa si ineng.
"Welcome back, Ito!"
"Ba't ka bumalik? Ta's wala ka man lang pasalubong!"
Natawa ako at pinagha-high five-an ang mga nasa selda na nadaanan namin.
Eto talaga. Itong mga taong 'to ang walang husga saakin. Marahil ay dahil sila ang pinakanahusgahan kung kaya't sila ang mas nakakaintindi.
Hinarap ako ng pamilyar na pulis. "Dito ka sa dating selda mo, Espiritu."
"Nadagdagan ang sistensya mo at sinaktan mo ang babae, sabi pa ay may balak ka pa daw reypin s'ya. Kay malas mo naman."
Napangiti ako.
Yes!