Quy luật giá trị là quy luật căn bản của sản xuất và trao đổi hàng hóa, ở đâu có sản xuất và trao đổi hàng hóa thì ở đó có sự tồn tại và phát huy tác dụng của quy luật giá trị.
1. Nội dung của quy luật giá trị
Sản xuất và trao đổi hàng hóa phải dựa trên cơ sở hao phí lao động xã hội cần thiết.
* Sản xuất phải tiến hành trên cơ sở hao phí lao động xã hội cần thiết:
Trong kinh tế hàng hóa, mỗi người sản xuất tự quyết định hao phí lao động cá biệt của mình, nhưng họ phải tính toán sao cho hao phí lao động cá biệt của mình phù hợp với mức chi phí mà xã hội chấp nhận được.
* Trao đổi phải tiến hành dựa trên cơ sở hao phí lao động xã hội cần thiết:
Vì giá trị là cơ sở của giá cả, còn giá cả là sự biểu hiện bằng tiền nên trước hết giá cả phụ thuộc vào giá trị.
Trên thị trường, ngoài giá trị, giá cả còn phụ thuộc vào các nhân tố khác như cạnh tranh, cung cầu, sức mua của đồng tiền.
2. Tác động của quy luật giá trị
* Điều tiết sản xuất và lưu thông hàng hóa.
Điều tiết sản xuất tức là điều hòa, phân bổ các yếu tố sản xuất giữa các ngành, các lĩnh vực của nền kinh tế.
Điều tiết lưu thông của quy luật giá trị cũng thông qua giá cả trên thị trường, luồng hàng từ nơi giá cả thấp đến nơi giá cả cao, do đó làm cho lưu thông hàng hóa thông suốt.
* Kích thích cải tiến kỹ thuật, hợp lý hoá sản xuất nhằm tăng năng suất lao động, thúc đẩy lực lượng sản xuất xã hội phát triển.
Để giành lợi thế trong cạnh tranh và tránh nguy cơ phá sản, người sản xuất phải luôn tìm cách cải tiến kỹ thuật, cải tiến tổ chức quản lý, tăng năng suất lao động nhằm giảm chi phí sản xuất, thu được nhiều lợi nhuận. Sự canh tranh quyết liệt thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển mạnh mẽ.
* Thực hiện sự lựa chọn tự nhiên và phân hoá người lao động thành kẻ giàu người nghèo.
Quá trình cạnh tranh quyết liệt tất yếu dẫn đến kết quả là những người có điều kiện sản xuất thuận lợi, có trình độ, kiến thức cao, trang bị kỹ thuật tốt sẽ giàu lên một cách nhanh chóng, đồng thời có những người bị thua lỗ trong kinh doanh dẫn đến phá sản trở thành nghèo khó.