ALANGANING pagngiti ang tanging nagawa ni Solea habang nagpapalit-palit nang tingin kina Regina at Elena. Nana Lucinda was a tattle-tale for an old fellow.
Thank God that the latter did not inform the Dela Rama patriach or else, she would be in big trouble. Hindi pa naman niya matagalan ang mapanuring klase nang pagtitig nang don sa kanya sa bawat sandali na nakakahalubilo niya ito. She could sweat buckets under the don's watch.
Hay na lang, hay.
Napasulyap na lamang siya sa matanda na tahimik na nakaupo sa tabi at nagbabasa nang kung ano malapit sa lampara. Tonight's gonna be a long night for her.
Kasalukuyang nasa silid ni Soledad ang mga nakatatandang kapatid nito at kinakastigo siya sa kanyang nagawa kanina.
"O Diyos ko, Soledad! Ano ba ang nangyayari sa'yo? Narito lamang kami kung may suliranin na sa tingin mo ay hindi mo kayang bigyan nang solusyon. Huwag mong idaan sa pagpapatihulog sa hagdan! Paano na lamang kung hindi si Nana Lucinda ang nakakita sa iyo kundi ang papa?" Ang litanya ni Regina sa kanya.
"Siya nga naman, Soledad. Hindi solusyon ang pagpapatihulog sa hagdan kung ang usaping puso patungkol kay Noe ang dahilan. Kung ang pagpapakasal naman kay Manuel ay maaari pa na maiurong iyon, tutulungan ka namin nang ating Ate Regina." Ang segunda naman ni Elena sa kanya.
"Napakababaw na gawain ang magpatihulog sa hagdan, Soledad? Nais mo lamang ba na masaktan o tuluyang makalimot sa pagkaalog nang iyong ulo?" Si Regina uli.
Solea could only let out a sigh. Never in her life did she experienced being scolded by her siblings. Mas madalas na siya ang gumagawa niyon bilang panganay.
Maybe that was innate being the eldest on the siblings.
Now she understood what it felt like being the object of absorbing someone else's worry and added crap. Gusto niyang maglinis nang kanyang mga tainga.
Samuel and Saniah, I kind of miss you two right at this very moment.
Nais niya nang sabihin sa mga ito na hindi ang kung anuman na naiisip nang mga ito ang dahilan niya. It was just some dumb solution of finding a way to go back in her own present time. Pero, malamang sa malamang na hindi siya paniniwalaan nang dalawa o nang kung sinuman sa panahon na ito.
They would just assume her of suffering from amnesia like what was believe of and close to reality.
"Humihingi ako nang paumanhin kung pinag-alala ko kayo. Inakala ko lamang na sa paraan na iyon ay maaaring makaalala ako kahit kaunti." Which of course is plain dumb but what can I reason? Ang paliwanag ni Solea na ang huling pangungusap ay sa loob-loob na lamang niya naisatinig.
"Soledad, huwag mong madaliin ang iyong sarili. Baka makasama pa lalo sa iyo ang pagpilit na makaalala." Wika ni Regina na lumapit na sa kanya at hinaplos ang kanyang ulo. "Ngunit kung nais mo ay maaari ka naming ipasyal sa buong bayan bukas, magbakasakali tayo na sa pamamagitan niyon ay may maalala ka kahit kaunti."
"M-mukhang magandang ideya iyan, Ate Regina." Indeed that's a good idea of getting out of here. "Pero ang papa?"
"Walang problema, basta tayo ay magkakasama at si Nana Lucinda." Ang agad na winika ni Elena na sinundan nito nang pagngiti.
Hmn...
IT WAS early in the morning and their first stop was the very place she least likely want to see.
The town's first church, Iglesia Filipina Independiente or commonly known as the Aglipayan church.
Solea could only laugh and cry inwardly. She was not a religious person to begin with. The last time she went inside the said church was on her Aunt Edith's funeral mass.
The structure in front of her looked more of a chapel than a church. At dahil weekday sa araw na ito ay sarado ang nasabing istraktura.
"Pupwede na ba tayong pumunta sa ibang lugar nang bayan? Tulad nang pagdiretso malapit sa pakurbang daan?" Tanong ni Solea upang pigilan ang magkapatid at si Nana Lucinda sa tangkang paglapit sa maliit na kubo kalapit nang chapel.
"Naririto na rin lamang tayo, Soledad, mabuti nang magsindi na tayo nang kandila at manalangin." Ang saad ni Nana Lucinda nang huminto ito at lingunin siya. "Ang pagsisindi nang kandila sa Poon ay naging panata mo tuwing Biyernes, hija. At tamang-tama na Biyernes ngayong araw. Halina at ipagdasal na rin natin ang pagkawala nang iyong ammisya." Yakag nito na hinihintay ang kanyang paglapit.
Wala nang maidahilan pa si Solea kaya sumunod na lamang siya sa mga kasama.
Ang caretaker nang simbahan ang humarap sa kanila na nang oras na iyon ay kakatapos lamang sa gawain nito sa bakuran nang simbahan. Iniwan na lamang niya ang mga kasama at nagpatiuna na sa paglapit sa chapel. Sa tabi nang pinto niyon ay naroon ang candle stand para sa mga nais magtirik nang kandila. Gawa sa kahoy na materyales ang buong chapel na mas matino nang kaunti sa kubo ang itsura. Ang mga tila grills na pinto na gawa rin sa kahoy ay nagbigay nang espasyo upang masilip ang krus na nakasabit sa dingding.
Sa kasalukuyang panahon ay malaki na ang ipinagbago nang nasabing simbahan. Mula sa maliit na chapel na gawa sa kahoy ay isa na itong malaking istraktura na gawa sa semento.
Ang paglitaw nang puting kandila sa kanyang harapan ang nakakuha nang atensiyon ni Solea.
"Ang iyong kandila, Soledad." Wika ni Elena sa kanyang tabi. "Hindi ko sigurado kung maging ang panalangin bago magsindi nang kandila ay nakalimutan mo rin ngunit akin na rin na ipapaalam sa iyo." Ang sumunod na wika nito at sinabi sa kanya ang dapat niyang tahimik na dasalin bago magsindi nang kandila.
"Uhm, salamat." Aniya na kinuha mula kay Elena ang kandila. Saglit na pinakatitigan ni Solea ang hawak na kandila at pumikit. She internally cried her heart and soul.
She did not know how to pray the Hail Mary, Holy Mary and Glory be.
I am so sorry God, I really am. So please, I sincerely ask for forgiveness with my being your not so religious daughter who does not know how to pray the prayers that was taught from generations to generations. I pray that may I find a way back to my own time. I could not promise but I will try find my way back to You. Amen.
May bigat sa kanyang dibdib nang sindihan na niya ang kandila katabi nang kay Elena. Perhaps, the people of this era would gladly teach her how to pray those three familiar yet so unfamiliar prayers.
Nang matapos na ang pakay nila sa simbahan nang Aglipay ay nagpaalam na rin sila sa caretaker. Nagpatiuna na siyang muli dahil may kung anumang usapan pa sa pagitan ni Nana Lucinda at nang caretaker. Ang dalawa naman na kapatid ni Soledad ay nanatili sa tabi ni Nana Lucinda. Naglakad na siya palabas nang bakuran nang simbahan. Her sight was focused on the structure at the other side of the main road.
The lone Gabaldon building.
Back when she was an elementary pupil, the said building was rarely used. Una ay dahil luma na ang building at pangalawa ay dahil naging tahanan na ito nang mga paniki. Tanging ang stage na lamang nito ang nagagamit para sa daily flag ceremony at kung anu-ano pang programa nang kanilang eskwelahan. Sa kasalukuyang panahon ay pinagiba na ang Gabaldon building at napalitan nang covered structure at stage.
May mangilan-ngilan na siyang nakikitang mga bata na naglalakad patungo marahil sa Gabaldon building. The kids were not wearing the white and navy blue uniform worn by elementary students or perhaps because it was a Friday and everyone's welcome to wear civilian clothes.
Their town at this era may only have about a hundred or so population. Karamihan sa paligid na nadaanan nila ay mapuno o kaya naman ay bakanteng lote pa. Baku-bako at maalikabok ang main road nang bayan, mangilan-ngilan din ang kabahayan na nakita niya. The town plaza adjacent to the Aglipayan church was a vacant lot. The town municipal hall was not the old structure she knew.
But what does she expect? This was 1921 afterall.
At karamihan sa kanyang mga nabanggit na lugar ay pag-aari pa nang mga Tanhueco na ibinigay sa bayan tungo sa pag-unlad nito.
"Soledad!" Ang tawag sa pangalan na pumukaw sa kanyang pagmumuni-muni. Nang lingunin niya ang pinanggalingan nang boses ay ang nakangiting si Regina ang bumungad sa kanya. "Nabanggit ni Nana Lucinda na nais mo raw na magtungo sa liwasan nang ating bayan?"
"Oo sana, kung maaari lang naman. Kung hindi ay ayos lamang din sa akin." Aniya na kahit may hinala ay nais pa rin niyang makasiguro. "At kung maaari ay magdaan tayo sa abagatan, may nais rin akong makita sa lugar na iyon."
Ang kaninang nakangiting si Regina ay naging alanganin na ang ngiti.
Did I said something wrong?
"Kung-kung iyan ang nais mo ay pasyalan natin. Ituro mo na lamang kay Mang Delfin ang daan."
Oh perhaps, I have nothing to be worried about. "Salamat."
NANGHIHINANG naupo si Solea sa upuan sa sala nang makauwi na sila mula sa pamamasyal. First, her hunch was right. Bakante at tila gubat pa ang kinatitirikan nang kanilang compound sa kasalukuyan. Halos wala pang nakatira sa bahaging iyon nang bayan. Rough road pa ang main road palabas nang bayan patungo sa kalapit na bayan na sakop na nang kapitbahay na lalawigan.
At higit sa lahat, bahagi pa iyon nang San Martin estate.
Ang tanging ikinatuwa niya ay ang nasilayan ang ancestral house nang pamilya nang kanyang yumaong Lolo Ciriaco. Her only regret was she was not sure if the baby the young woman was holding in front of the ancestral house was her grandfather or her grandfather's older sister. Or maybe the person she saw was a relative of her grandfather.
Pero, pinili na lamang niyang huwag lumapit pa o gumawa nang eksena sa pamilya nang kanyang ancestor. She was, right now, someone else who was not related with them and someone of a high status in their town.
"Nais niyo bang ipahanda ko kayo nang makakain?" Tanong ni Nana Lucinda na noon na lamang niya muling napagtuunan nang pansin. Tahimik ito sa buong durasyon nang pamamasyal na halos hindi na niya ramdam pa ang presensiya.
"Opo, Nana Lucinda. Salamat po." Sagot ni Regina.
Si Elena ay walang imik na sumunod lamang kay Nana Lucinda.
Mahabang katahimikan ang namayani sa pagitan nila ni Regina na kapwa naiwan sa sala. Ngunit, ito rin ang bumasag niyon nang magtanong ito sa kanya.
Mukhang hindi na nito matiis pa ang kung anumang bumabagabag sa isip nito.
"May naalala ka ba sa pagtigil natin sa pamilya nang mga Sta. Ana, Soledad?" Ang walang patumpik-tumpik na tanong ni Regina sa kanya. Seryoso itong nakatingin sa kanya na tila ba ay inaarok nito hindi lang ang isip niya kung hindi ang kaluluwa niya sa paraan nang pagtitig nito.
Hindi agad nakaimik si Solea sa tanong na iyon.
How come she knew the Sta. Anas? Ang takang tanong niya sa isip. Pero marahil ay dahil maliit na bayan pa lamang ang kanilang lugar kaya maaaring magkakakilala ang mga mamamayan sa kanilang bayan.
Yeah, that maybe the reason.
Napalunok siya nang laway habang nag-iisip nang paliwanag na sasabihin dito. Something that Regina could actually buy somehow, hopefully.
Pero wala siyang maisip. She gave up in an instant. Nagbaba siya nang tingin. She could not stand the kind of look the eyes of the Dela Rama individuals had.
Nakakalunod ang klase nang pagtitig nang mga mata nang mga ito. Same goes with the eyes of the person her soul was at.
"Wala, wala naman." Pagtanggi niya na pinipilit na maging kaswal.
She heard Regina let out a deep sigh.
"Umaasa ka pa rin ba na makikita mo siya roon, Soledad?" Ang sunod na tanong pero tila ba mas tunog kumpirmasyon na saad ni Regina.
Solea threw Regina a quizzical look which the former answered with a knowing look. Then a resigned look surface on Regina's face. Umiling na lamang ito bago nagpakawala nang buntong hininga.
"Hindi dapat na mabanggit ang tila nakalimutan mo na sa iyong alaala. Mas makakabuti nga marahil ang ganitong pangyayari. Ito nga marahil ang sagot nang tadhana." Ang winika ni Regina na mas kinakausap ang sarili kaysa siya.
Huh?
____________________________________________
Hello everyone! Another slow update.🙃
Thank you everyone who added Soledad on their reading lists!
Also thank you active and silent readers for reading this story and patiently waiting on my slow updates.
Hope you enjoy this update.
Ayiee~😅