III. Quy luật giá trị
SX hàng hóa chịu sự tác động của nhiều quy luật kinh tế như: quy luật giá trị; quy luật cung – cầu; quy luật lưu thông tiền tệ; quy luật cạnh tranh… Nhưng vai trò cơ sở cho sự chi phối nền SX hàng hóa thuộc về quy luật giá trị.
1. Nội dung và yêu cầu của quy luật giá trị
(ND của quy luật giá trị:
- SX và trao đổi HH phải dựa trên cơ sở giá trị của nó, tức là trên cơ sở hao phí LĐ XH cần thiết.
Cụ thể: + Trong SX:Khói lượng sản phẩm mà những người SX tạo ra phải phù hợp nhu cầu có khả năng thanh toán của XH; Hao phí LĐ cá biệt phù hợp với hao phí LĐ XH cần thiết.
+ Trong trao đổi: phải thực hiện theo nguyên tắc ngang giá: 2 hàng hóa trao đổi với nhau khi cùng kết tinh 1 lượng LĐ như nhau, hoặc trao đổi mua bán HH phải thực hiện theo nguyên tắc giá cả phù hợp với giá trị.)
Quy luật giá trị là quy luật kinh tế căn bản của SX và trao đổi hàng hóa, ở đâu có SX và trao đổi hàng hóa thì ởđó có sự tồn tại và phát huy tác dụng của quy luật giá trị.
Yêu cầu chung của quy luật giá trị: việc SX và trao đổi hàng hóa phải dựa trên cơ sở hao phí LĐ XH cần thiết.
Trong kinh tế hàng hóa, mỗi người SX tự quyết định hao phí LĐ cá biệt của mình, nhưng giá trị của hàng hóa không phải được quyết định bởi hao phí LĐ cá biệt của từng người SX hàng hóa, mà bởi hao phí LĐ XH cần thiết. Vì vậy, muốn bán được hàng hóa, bù đắp được chi phí và có lãi, người SX phải điều chỉnh làm sao cho hao phí LĐ cá biệt của mình phù hợp với mức chi phí mà XH chấp nhận được.
Trong lưu thông hay trao đổi hàng hóa cũng phải dựa trên cơ sở hao phí LĐ XH cần thiết, có nghĩa là trao đổi phải theo nguyên tắc ngang giá.
Sự vận động của quy luật giá trị thông qua sự vận động của giá cả hàng hóa. Vì giá trị là cơ sở của giá cả, còn giá cả là sự biểu hiện bằng tiền của giá trị nên trước hết giá cả phụ thuộc vào giá trị. Hàng hóa nào nhiều giá trị thì giá cả của nó sẽ cao và ngược lại.
Trên thị trường, ngoài giá trị, giả cả còn phụ thuộc vào các nhân tố khác như: cạnh tranh, cung cầu, sức mua của đồng tiền. Sự tác động của các nhân tố này làm cho giá cả hàng hóa trên thị trường tách rời với giá trị và lên xuống xoay quanh trục giá trị của nó. Sự vận động giá cả thị trường của hàng hóa xoay quanh trục giá trị của nó chính là cơ chế hoạt động của quy luật giá trị. Thông qua sự vận động của giá cả thị trường mà quy luật giá trị phát huy tác dụng.
2. Tác động của quy luật giá trị
Trong SX hàng hóa, quy luật giá trị có ba tác động chủ yếu sau:
Thứ nhất, điều tiết SX và lưu thông hàng hóa.
(+điều tiết SX: phân phối TLSX và sức LĐ vào các nghành, vùng khác nhau. Quy luật giá trị điều tiết 1 cách tự phát thông qua sự lên xuống của giá cả.
+ Điều tiết lưu thông: phân phối nguồn HH từ nơi có giá trị cả thấp đến nơi có giá cả cao.)
- Điều tiết SX tức là điều hòa, phân bổ các yếu tố SX giữa các ngành, các lĩnh vực của nền kinh tế. Tác động này của quy luật giá trị thông qua sự biến động của giá cả hàng hóa trên thị trường dưới tác động của quy luật cung cầu. Nếu ở ngành nào đó khi cung nhỏ hơn cầu, giá cả hàng hóa sẽ lên cao hơn giá trị, hàng hóa bán chạy, lãi cao thì người SX sẽ đổ xô vào ngành ấy. Do đó, tư liệu SX và sức LĐ được chuyển dịch vào ngành ấy tăng lên. Ngược lại, khi cung ở ngành đó vượt quá cầu, giá cả hàng hóa giảm xuống, hàng hóa bán không chạy và có thể lỗ vốn. Tình hình ấy buộc người SX phải thu hẹp quy mô SX lại hoặc chuyển sang đầu tư vào ngành có giá cả hàng hóa cao.
- Điều tiết lưu thông của quy luật giá trị cũng thông qua giá cả trên thị trường. Sự biến động của giá cả thị trường cũng có tác dụng thu hút luồng hàng từ nơi giá cả thấp đến nơi giá cả cao, do đó làm cho lưu thông hàng hóa thông suốt.
Như vậy, sự biến động của giá cả trên thị trường không những chỉ rõ sự biến động về kinh tế mà còn có tác động điều tiết nền kinh tế hàng hóa.
Thứ hai, kích thích cải tiến kỹ thuật hợp lý hóa SX, tăng năng suất LĐ, thúc đẩy LLSX XH phát triển. ( Người SX nào có: hao phí LĐ cá biệt nhỏ hơn hao phí LĐ XH cần thiết sẽ trở nên giàu muốn vậy phải cải tiến kỹ thuật, cải tiến tổ chức, quản lý SX, thúc đẩy LLSX của XH phát triển)
Trong nền kinh tế hàng hóa, mỗi người SX hàng hóa là một chủ thể kinh tế độc lập, tự quyết định hoạt động SX kinh doanh của mình. Nhưng do điều kiện SX khác nhau nên hao phí LĐ cá biệt của mỗi người khác nhau, người SX nào có hao phí LĐ cá biệt nhỏ hơn hao phí LĐ XH của hàng hóa ở thế có lợi, sẽ thu được lãi cao. Người SX nào có hao phí LĐ cá biệt lớn hơn hao phí LĐ XH cần thiết sẽ ở thế bất lợi, lỗ vốn. Để giành lợi thế trong cạnh tranh và tránh nguy cơ vỡ nợ, phá sản, họ phải hạ thấp hao phí LĐ cá biệt của mình, sao cho bằng hao phí LĐ XH cần thiết. Muốn vậy, họ phải luôn tìm cách cải tiết kỹ thuật, cải tiến tổ chức quản lý, thực hiện tiết kiệm chặt chẽ, tăng năng suất LĐ. Sự cạnh tranh quyết liệt càng thúc đẩy quá trình này diễn ra mạnh mẽ hơn, mang tính XH. Kết quả là LLSX XH được thúc đẩy phát triển mạnh mẽ.
Thứ ba, thực hiện sự lựa chọn tự nhiên và phân hóa người SX hàng hóa thành người giàu, người nghèo.
(+ Người nào có giá trị cá biệt nhỏ hơn giá trị XH thu được nhiều lãi trở nên giàu có
+ Người nào có giá trị cá biệt lớn hơn giá trị XH sẽ rơi vào tình trạng thua lỗ trở lên nghèo khó)
Quá trình cạnh tranh theo đuổi giá trị tất yếu dẫn đến kết quả là: những người có điều kiện SX thuận lợi, có trình độ, kiến thức cao, trang bị kỹ thuật tốt nên có hao phí LĐ cá biệt thấp hơn hao phí LĐ XH cần thiết, nhờđó phát tài, giàu lên nhanh chóng. Họ mua sắm thêm tư liệu SX, mở rộng SX kinh doanh. Ngược lại, những người không có điều kiện thuận lợi, làm ăn kém cỏi, hoặc gặp rủi ro trong kinh doanh nên bị thua lỗ dẫn đến phá sản trở thành nghèo khó.
Những tác động của quy luật giá trị trong nền kinh tế hàng hóa có ý nghĩa lý luận và thực tiễn hết sức to lớn: một mặt, quy luật giá trị chi phối sự lựa chọn tự nhiên, đào thải các yếu kém, kích thích các nhân tố tích cực phát triển; mặt khác, phân hóa XH thành kẻ giàu người nghèo, tạo ra sự bất bình đẳng trong XH.
