2. Sự hình thành tư duy của Đảng về kinh tế thị trường thời kỳ đổi mới:
a. Tư duy của Đảng về cơ chế thị trường từ Đại hội VI đến Đại hội VIII:
Đây là giai đoạn hình thành và phát triển tư duy của Đảng về kinh tế thị
trường. So với thời kỳ trước đổi mới, nhận thức về kinh tế thị trường có sự thay đổi
căn bản và sâu sắc:
71
Một là, kinh tế thị trường không phải là cái riêng có của chủ nghĩa tư bản mà
là thành tựu phát triển chung của nhân loại.
Lịch sử phát triển sản xuất xã hội cho thấy sự sản xuất và trao đổi hàng hóa là
tiền đề quan trọng cho sự ra đời và phát triển của kinh tế thị trường. Trong quá trình
sản xuất và trao đổi, các yếu tố thị trường như cung, cầu, giá cả có tác động điều tiết
quá trình sản xuất hàng hóa, phân bổ các nguồn lực kinh tế và tài nguyên thiên nhiên
như vốn, tư liệu sản xuất, sức lao động... phục vụ cho sản xuất và lưu thông. Thị
trường giữ vai trò là một công cụ phân bổ các nguồn lực kinh tế. Trong một nền kinh
tế khi các nguồn lực kinh tế được phân bổ bằng nguyên tắc thị trường thì người ta
gọi đó là kinh tế thị trường.
Kinh tế thị trường đã có mầm mống từ trong xã hội nô lệ, hình thành trong xã
hội phong kiến và phát triển cao trong chủ nghĩa tư bản. Kinh tế thị trường và kinh
tế hàng hóa đều dựa trên cơ sở phân công lao động xã hội và các hình thức sở hữu
khác nhau về tư liệu sản xuất làm cho những người sản xuất vừa độc lập vừa phụ
thuộc vào nhau. Trao đổi mua bán hàng hóa là phương thức giải quyết mâu thuẫn
trên. Tuy nhiên, kinh tế hàng hóa và kinh tế thị trường có sự khác nhau về trình độ
phát triển. Kinh tế hàng hóa ra đời từ kinh tế tự nhiên, đối lập với kinh tế tự nhiên
nhưng còn ở trình độ thấp, chủ yếu là sản xuất hàng hóa tư nhân, quy mô nhỏ bé, kỹ
thuật thủ công, năng suất thấp. Còn kinh tế thị trường là kinh tế hàng hóa phát triển
cao. Kinh tế thị trường lấy khoa học, công nghệ hiện đại làm cơ sở và nền sản xuất
xã hội hóa cao.
Kinh tế thị trường có lịch sử phát triển lâu dài nhưng cho đến nay nó mới biểu
hiện rõ rệt nhất trong chủ nghĩa tư bản. Nếu trước chủ nghĩa tư bản, kinh tế thị
trường còn ở thời kỳ manh nha, trình độ thấp thì trong chủ nghĩa tư bản nó đạt đến
trình độ cao đến mức chi phối toàn bộ cuộc sống của con người trong xã hội đó.