Phạm trù vật chất

Vì vậy, với những phát minh ở trên đã dẫn đến cuộc khủng hoảng về thế giới quan trong lĩnh vực nghiên cứu của vật lý học, trong triết học duy vật làm cơ sở cho chủ nghĩa duy tâm chống lại chủ nghĩa duy vật trong quan niệm về nguyên tử.

Khái quát những thành tựu của khoa học tự nhiên cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX (và giải quyết sự khủng hoảng về thế quan trong vật lý học, trong triết học duy vật); tiếp thu mang tính phê phán quan niệm về vật chất của chủ nghĩa duy vật trước đó; phê phán quan niệm sai lầm của triết học duy tâm. Lê-nin đã nêu định nghĩa khoa học về vật chất.

- Định nghĩa vật chất của Lênin: “Vật chất là một phạm trù triết học dùng để chỉ thực tại khách quan được đem lại cho con người trong cảm giác được cảm giác của chúng ta chép lại, chụp lại, phản ánh và tồn tại không lệ thuộc vào cảm giác”.

Định nghĩa vật chất của Lênin bao gồm những luận điểm cơ bản sau:

+ Thứ nhất, cần phải phân biệt vật chất với tư cách là phạm trù triết học với những dạng biểu hiện cụ thể của vật chất. Vật chất là phạm trù triết học là kết quả của sự khái quát, trừu tượng hóa những thuộc tính, những mối liên hệ vốn có của các sự vật, hiện tượng nên nó phản ánh cái chung, vô hạn, vô tận, không sinh ra, không mất đi; còn tất cả các sự vật, hiện tượng vật chất cụ thề – là cái có quá trình phát sinh, phát triển và chuyển hóa.Vì vậy, không đồng nhất vật chất với một hay một số dạng vật chất cụ thể.

+ Thứ hai, Đặc trưng quan trọng nhất của vật chất là thuộc tính khách quan, tức là thuộc tính tồn tại bên ngoài ý thức, độc lập, không phụ thuộc vào ý thức con người, dù cho con người có nhận thức hoặc không nhận thức được nó.

+ Thứ ba, vật chất (dưới hình thức tồn tại cụ thể của nó) là cái gây nên cảm giác ở con người khi bằng cách nào đó (trực tiếp hoặc gián tiếp) tác động nên giác quan của con người; tư duy, ý thức chẳng qua chỉ là sự phản ánh vật chất trong bộ não của con người.

- Ý nghĩa phương pháp luận

+ Thứ nhất, định nghĩa vật chất của Lênin đã tiếp thu có tính phê phán những quan điểm của chủ nghĩa duy vật trước đây và chống lại quan niệm sai lầm của triết học duy tâm, về vật chất. Định nghĩa vật chất của Lênin cho phép xác định cái gì là vật chất trong lĩnh vực xã hội để có thể giải thích nguồn gốc, bản chất và các qui luật khách quan của xã hội.

+ Thứ hai, định nghĩa vật chất của Lê-nin đã giải đáp một cách khoa học về vấn đề cơ bản của triết học từ quan điểm đến thực tiễn

Đối với chủ nghĩa duy vật trước Mác về cơ bản có những quan điểm đúng về mặt tự nhiên nhưng lại duy tâm về mặt xã hội, nên nó rất hạn chế và không có ý nghĩa cách mạng triệt để đối với quá trình cải tạo hiện thực khách quan của con người. Mác khẳng định nhiệm vụ của triết học phải có ý nghĩa cải tạo thế giới. Tính chất siêu hình máy móc và trực quan của chủ nghĩa duy vật trước Mác không thấy được tính năng động và sáng tạo của ý thức.

Trong triết học trước Mác về cơ bản đều không thấy được vai trò của thực tiễn đối với nhận thức và đối với sự phát triển của xã hội. Cơ sở lý luận của các hệ thống triết học trước kia, nhất là triết học duy tâm không phải quan điểm từ vật chất, từ hoạt động thực tiễn, mà chủ yếu là sự nhấn mạnh đến vai trò quyết định của cái tinh thần, của lực lượng siêu nhiên, v.v..