1. Khái niệm chung :
Nguyên tắc tập trung dân chủ là nguyên tắc tổ chức cơ bản của quản lý, phản ánh mối quan hệ giữa chủ thể và đối tượng quản lý cũng như yêu cầu và mục tiêu của quản lý.
2. Sự cần thiết khách quan vận dụng nguyên tắc tập trung dân chủ
Cơ sở hình thành của nguyên tắc tập trung dân chủ là xuất phát từ yêu cầu đảm bảo hiệu quả trong hoạt động của hệ thống quản lý. Trong thực tiễn, khi người quản lý thực hiện mô hình phi dân chủ thì sẽ dẫn đến hệ thống chuyên quyền, độc đoán, quan liêu dẫn đến trong hoạt động của hệ thống không có hiệu quả. Nếu thực hiện hệ thống phi tập trung thì sẽ dẫn đến sựrối loạn trong hệ thống sẽ đưa đến tình trạng tự phát, hỗn loạn, tự do cô chính phủ làm cho hoạt động của hệ thống quản lý cũng không có hiệu quả.
Cơ sở hình thành nguyên tắc tập trung dân chủ đó là khách quan; thứ nhất, xuất phát từ vai trò và vị trí của Nhà nước trong quản lý, từ sự phát triển của trình độ LLSX và tương ứng với nó là trình độ phân công lao động và hợp tác lao động.
- Tại sao phải vận dụng nguyên tắc tập trung dân chủ : dân chủ là khuyến khích sự tham gia ---> thế giới hiện nay biến đổi rất nhanh, rất nhiều thông tin, sự kiện, tình huống mới phát sinh mà nhà lãnh đạo không thể biết hết mọi cái, giải quyết hết mọi việc, do đó phải có sự tham gia đóng góp ý kiến của mọi người.
Xuất phát từ nhu cầu đảm bảo hiệu quả trong hoạt động của hệ thống quản lý, điều này diễn ra bởi lẽ nền kinh tế nhiều thành phần, có sự phân công lao động cao, nảy sinh ra yêu cầu phải tổ chức hợp tác trong lao động bảo đảm cho mọi cá nhân, mỗi doanh nghiệp có tính tự chủ động trong sản xuất kinh doanh, nhằm phát huy nhân tố tối cao : khả năng, tính năng động sáng tạo trong thực hiện mọi công việc. Trong quá trình hợp tác lao động đó phải có tính dân chủ, tuy nhiên mọi hoạt động trong hệ thống đều phải đảm bảo hướng đến mục tiêu chung nhất mà Đảng ta xác định nhằm bảo đảm sự ổn định trong quá trình đi đến mục tiêu, tránh sai lệch định hướng xã hội chủ nghĩa, do đó đòi hỏi vừa phải có dân chủ.
Nguyên tắc tập trung dân chủ còn xuất phát từ vai trò và địa vị của nhà nước trong quản lý. Trong xã hội xã hội chủ nghĩa, dựa trên chế độ công hữu về tư liệu sản xuất chủ yếu, chính bản thân nó định ra yêu cầu phải quản lý tập trung trong nền kinh tế, vì những tư liệu sản xuất chủ yếu nằm trong tay nhà nước nên yêu cầu phải được nhà nước quản lý tập trung mới phát huy được tác dụng, hiệu quả
Mặt khác, chế độ công hữu cũng nảy sinh yêu cầu dân chủ trong quản lý. Vì nhà nước quản lý, nhưng trao quyền sử dụng những tư liệu sản xuất chủ yếu đó cho các ngành, các địa phương, đơn vị nên đòi hỏi phải dân chủ để các ngành, các địa phương, các đơn vị đó phát huy được tính năng động sáng tạo, khai thác có hiệu quả các cơ sở hình thành.
Nguyên tắc tập trung dân chủ còn do sự phát triển của lực lượng sản xuất mang tính chất xã hội hóa, phải huy động rộng rãi các nguồn tiềm năng và nguồn lực trong nền kinh tế quốc dân, nên vừa phải có tập trung để tránh mọi thất thoát, lãng phí, vừa phải có tính dân chủ để huy động được mức tối đa.
