Bản chất của nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa việt nam thể hiện cụ thể bản chất của nhà nước Xã hội chủ nghĩa. Là nhà nước của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. Điều 2 hiến pháp 1992 quy định: " Nhà nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước pháp quyền Xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dan, và vì nhân dân. Tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân mà nền tản là liên minh giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và tầng lớp trí thức."
Nhà nước ta mang tính dân tộc và tính nhân dân sâu sắc.
Tính nhân dân và quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân là cơ bản , xuyên suốt, cả quá trình hình thành tồn tại và phát triển cũng như trong mọi hoạt động thực hiện chức năng , nhiệm vụ của nhà nước.
Bản chất nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa việt nam được thể hiện qua các đặc điểm sau:
1. Nhà nước ta là nhà nước của nhân dân, do nhân dan và vì nhân dân, địa vị cao nhất là dân, nhân dân làm chủ đất nước . nhân dân có đầy đủ quyền và nghĩa vụ của người chủ nhà nước.
Quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân, nhân dân thiết lập nên các cơ quan nhà nướctừ trung ương đến địa phương bằng quyền bầu cử quốc hội và hội đồng nhân dân. Nhà nước sử dụng quyền lực nhà nước thông qua quốc hội và hội đồng nhân dân các cấp. đồng thời nhân dâncòn thực hiện quyền lực nhà nước bằng các hình thức giám sác, kiểm tra,đôn đóc, giúp đở các cơ quan nhà nước,các nhân viên nhà nước để họ làm tròn nghĩa vụ là đầy tớ của nhân dân.
Ngoài ra nhân dân còn thực hiện quyền lực nhà nước bằng các hình thức khiếu kiện các quyết định của cơ quan nhà nướclàm thiệt hại đến quyền tự do, lợi ích hợp pháp của mình, tham gia góp ý kiến vào các dự án chính sách, pháp luật.
2. Nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là tổ chức thể hiện và thực hiện ý chí quyền lực của nhân dân, là công cụ bảo đãm thực hiện việc thống nhất quản lý các mặt đời sống xã hội
Đây là nhiệm vụ cơ bản cực kỳ quan trọng có ý nghĩa sống còn của chế độ.
3. Nhà nước ta là nhà nước của tất cả các dân tộc trong quốc gia Việt Nam, là biểu hiện tập trung của khối đoàn kết các dân tộc.
4. Nhà nước ta là một thiết chế của nền dân chủ xã hội chủ nghĩa.
5. Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa không phủ nhận các biện pháp kiên quyết, mạnh mẽ của nhà nước nhầm chống lại các hành vi gây mất ổn định chính trị, vi phạm pháp luật xâm hại đến lợi ích nhà nước, tập thể và công dân.
Những phương tiện bạo lực ở xã hội chủ nghĩa luôn được pháp luật quy định chặc chẽ nhằm loại bỏ khả năng sử dụng tùy tiện.
6. Bản chất của nhà nước xã hội chủ nghĩa Việt Nam thể hiện trong chính sách về hoạt động đối ngoại. "việt nam muốn làm bạn với tất cả các nước trên thế giới"
- Trong giai đoạn hiện nay, bản chất của Nhà nước ta được Hiến pháp quy định một cách "mềm dẻo" hơn: "Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức..."
- Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, là Nhà nước thống nhất của các dân tộc cùng sinh sống trên đất nước Việt Nam. Nhà nước thực hiện chính sách bình đẳng, đoàn kết, tương trợ giữa các dân tộc, nghiêm cấm mọi hành vi kỳ thị, chia rẽ dân tộc.
- Chính sách đối ngoại của Nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là "thực hiện chính sách hoà bình, hữu nghị, mở rộng giao lưu và hợp tác với tất cả các nước trên thế giới, không phân biệt chế độ chính trị và xã hội khác nhau, trên cơ sở tôn trọng độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của nhau, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau, bình đẳng và các bên cùng có lợi; tăng cường tình đoàn kết hữu nghị và quan hệ hợp tác với các nước xã hội chủ nghĩa và các nước láng giềng; tích cực ủng hộ và góp phần vào cuộc đấu tranh chung của nhân dân thế giới vì hoà bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội".
- Các cơ quan nhà nước, cán bộ, viên chức nhà nước phải tôn trọng nhân dân, tận tụy phục vụ nhân dân, liên hệ chặt chẽ với nhân dân, lắng nghe ý kiến và chịu sự giám sát của nhân dân; kiên quyết đấu tranh chống tham nhũng, lãng phí và mọi biểu hiện quan liêu, hách dịch, cửa quyền.
