Bộ luật Gia Long là bộ luật tổng hợp, điều chỉnh các quan hệ xã hội thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau. Bộ luật Gia Long thể hiện tư tưởng kết hợp đức trị với pháp trị, bảo vệ cơ sở nền tảng của chế độ phong kiến, củng cố chế độ gia trưởng Nho giáo.
Trong lĩnh vực hình sự, các nguyên tắc cơ bản gồm có: nguyên tắc luật định, nguyên tắc so sánh luật và áp dụng tương tự, nguyên tắc áp dụng theo luật mới nhất, nguyên tắc chiếu cố, nguyên tắc thưởng cho người tố cáo, phạt những người che giấu tội phạm, nguyên tắc những người thân được che giấu tội cho nhau, nguyên tắc áp dụng trách nhiệm dân sự liên đới, nguyên tắc luận tội theo tang vật, nguyên tắc chuộc tội bằng tiền.
Các tội phạm được quy định trong luật gồm các nhóm tội: tội thập ác, đạo tặc, nhân mạng, đấu khẩu, lăng mạ, hối lộ, trá ngụy, phạm gian, tạp phạm và các nhóm tội khác. Nhóm tôi thập ác cũng được quy định giống như Quốc triều hình luật.
Hệ thống hình phạt gồm có Ngũ hình và các hình phạt khác. Ngũ hình gồm có Xuy, Trượng, Đồ, Lưu, Tử.
Trong lĩnh vực dân sự, chế độ sở hữu gồm có sở hữu công (sở hữu của nhà nước và sở hữu làng xã); sở hữu tư nhân ( sở hữu cá nhân và hộ gia đình).
Về thừa kế, đề cao trách nhiệm của người gia trưởng, thừa nhận quyền thừa kế của con trai, con gái chỉ được thừa kế khi gia đình tuyệt tự, trong luật không có quy định vè quyền thừa kế của người vợ. Trong lĩnh vực hôn nhân và gia đình, cũng có các điều kiện để tiến hành kết hôn, thủ tục kết hôn cũng có 2 giai đoạn chính là kết hôn và thành hôn. Trong quan hệ gia đình, bộ luật đề cao vai trò của người chủ gia đình, người vợ cả và con trưởng trong trật tự gia đình phong kiến.
Trong lĩnh vực tố tụng, bộ luật quy định rõ thẩm quyền, trình tự xét xử, quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia tố tụng, quá trình thi hành bản án và những trường hợp được miễn giảm, ân xá.
* Quốc triều khám tụng điều lệ
Bộ quốc triều khám tụng điều lệ là một văn bản quy định riêng về tố tụng, gồm có 31 lệ, 133 điều.
Về thẩm quyền xét xử theo cấp, Bộ quốc triều khám tụng điều lệ đã quy định rõ về thẩn quyền xét xử của cơ quan các cấp như tri huyện, tri phủ, quan lại cấp đạo, cấp TW.
Về thủ tục tố tụng, quy định một số bước cơ bản: khởi kiện và thụ lý, tiến hành xét xử.
Việc kiểm sát đối với hoạt động tố tụng thực hiên thông qua 2 hình thức:
- Cấp trên xét xử, phục thẩm lại đối với các vụ việc do cấp dưới đã giải quyết mà còn khiếu kiện. Nếu phát hiện thấy cấp dưới có sai trái thì có thể phạt tiền hoặc cách chức.
- Hàng năm, những người có thẩm quyền xét xử phải làm báo cáo lên cấp trên về tình hình xét xử, số tiền được tạ lỗi và số tiền phạt để cấp trên có căn cứ đánh giá công việc xét xử của cấp dưới.
* So sánh Bộ luật Gia Long và luật Hồng Đức
+ Giống nhau
- là bộ luật tổng hợp trên nhiều lĩnh vực khác nhau.
- bảo vệ chế độ phong kiến và địa vị của nhà vua.
- Quy mô lớn về số điều và ví dụ minh họa.
- tham khảo các bộ luật của Trung Quốc.
- ảnh hưởng của Nho giáo.
- kết hợp tư tưởng đức trị và pháp trị.
- có 2 nhóm tội là tội thập ác và nhóm các tội khác.
- có hình phạt chính và hình phạt bổ sung đối với các vi phạm, có Ngũ hình là hình phạt chính.
- có hình phạt đối với quan lại và những người quyền quý ức hiếp, sách nhiễu dân đinh.
- điều kiện kết hôn được quy định chạt chẽ, thủ tục kêt hôn gồm đính hôn và thành hôn.
- trong quan hệ gia đình, bảo vệ trật tự gia trưởng phong kiến.
- các nguyên tắc cơ bản của luật hình sự, dân sự và tố tụng gần giống nhau.
+ Khác nhau
Bộ luật Gia Long
Sao chép nguyên của bộ luật Trung Quốc nên không kế thừa được luật Hồng Đức: không có bảo vệ người lao động bình dân và phụ nữ.
Dưới điều luật có giải thích, làm rõ và hướng dẫn thi hành pháp luật
Ít hơn bộ luật Hồng Đức gần 200 điều
Có áp dụng pháp luật và pháp luật tương tự
Quy định có tính chất nghiêm khắc hơn, cương tính hơn
Quyền phụ nữ bị kém đi
Không áp đặt, tự do hôn nhân, có sự đồng thuận của 2 bên gia đình
Có thêm một số nhóm tội khác như đạo tặc, nhân mạng, đấu khẩu, lăng mạ, hối lộ, trá ngụy, phạm gian, tạp phạm
Hình thức là luật tổng hợp
Bộ luật Hồng Đức
Không sao chép nguyên bộ luật của Trung Quốc nên có điều luật bảo vệ người không có địa vị và phụ nữ.
Không có những điều này
Quy mô rất lớn
Không có
Quyền thừa kế có quy định cho nữ giới có quyền ngang vơi nam giới
Áp đặt, không cho phép tự do hôn nhân
Hình thức là hình luật nhưng thực chất là luật tổng hợp.
luat hong duc,gia long
Bắt đầu từ đầu
