DİVAN EDEBİYATI ŞİİR BİÇİMLERİ
A)ŞİİR BİRİMİ BEYİT OLANLAR
GAZEL:
1)İlk beyiti:matla
Son beyiti:makta
2)En güzel beyiti:beytü'l gazel veya şahbeyit
3)Son beyitte şairin mahlası yer alır.
4)ütün beyitlerinde aynı konu işlenen gazel:Yek-ahenk gazel
5)Bütün beyitleri aynı söyleyiş güzelliğine sahip gazellere:Yek-avaz gazel
6)Beyit sayısı 5-15 arasındadır.
7)Uyak düzeni:aa,xa,xa,xa... şeklindedir.
KASİDE:
1)Din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılan uzun şiirlerdir.
2)Beyit sayısı 33-99 arasında değişir.Ama 33'ten az 99'dan fazla olabilir.
3)Uyak düzeni:aa,xa,xa,xa.... Şeklindedir.
4)İlk beyiti:matla
Son beyiti:makta
5)Şairin mahlasının bulunduğu beyit:Taç beyit
6)Kasidenin en güzel beyiti:Beytü'l kasid
KASİDE'NİN BÖLÜMLERİ
Giriş(Nesib) Bölümü:Asıl konuya geşilmeden önce tasvirlerin yer aldığı bölüm.
Girizgâh Bölümü:Asıl konuya geçişi ifade eden nükteli ve ince sözlere yer verilir.
Methiye Bölümü:Övülecek kişinin yücelikleri süslü ve sanatlı bir şekilde anlatılır.
Fahriye Bölümü:Şair,kendini ve şiirini başka şairlerle karşılaştırarak över.
Tegazzül Bölümü:Kasideyle aynı uyak ve ölçüde bağımsız bir gazel yer alır.
Taç Bölümü:Şairin mahlası yer alır.
Dua Bölümü:Kaside yazılan kişiye başarılı olması için dualar yer alır.
GENELLİKLE KASİDE BİÇİMİYLE YAZILMIŞ ŞİİR TÜRLERİ
Tevhid:Allah'ın birliğini anlatan şiirlerdir.
Münacaat:Allah'a yalvarıp yakarmak için yazılan şiirlerdir.
Naat:Hz. Muhammed'in büyüklüğünü anlatan,onu öven şiirlerdir.
Methiye:Devrin ileri gelen kişilerini övmek için yazılan şirlerdir.
Mersiye:Devlet büyüklerinin ölümünden duyulan acıları anlatan şiirlerdir.Baki'nin Kanuni Mersiyesi edebiyatımızdaki en önemli mersiye örneklerinden biridir.
Hicviye:Bir kimseyi yermek amacıyla yazılan şiirlerdir.Edebiyatımızda en güzel örneklerini Nef'i vermiştir.
MESNEVİ:
1)Savaş,aşk,tarihi olaylar,din ve tasavvuf konularıyla çeşitli toplumsal konular işlenir.
2)Beyit sayısı ve konusu sınırsızdır.
3)Beş mesneviden oluşn yapıtlara "Hamse" denir.
4)Uyak düzeni:aa,bb,cc,dd,ee....... Şeklindedir.
5)Aruzun kısa kalıpları kullanılır.
MÜSTEZAT:
1)Her beyitte uzun dizelerin sonuna eklenen ziyade adı verilen kısa dizelerin bulunduğu şiir biçimidir.
2)Uyak düzeni:aa,xa,xa,xa... şeklindedir.
3)Konu olarak gazelinkiyle aynıdır.
KITA:
1)Herhangi bir düşünce veya duyguyu en az 2, en fazla 16 beyitte anlatan şiir biçimidir.
2)Uyak düzeni:xa,xa...... şeklindedir.
B)ŞİİR BİRİMİ DÖRTLÜK OLANLAR
RUBAİ:
1)Hayat,ölüm,şarap gibi konular işlenir.
2)Uyak düzeni:aaxa şeklindedir.
3)tek dörtlükten oluşur.
4)İran edebiyatına ait bir türdür.
5)Eebiyatımızda en güzel örneklerini 5)Eebiyatımızda en güzel örneklerini Yahya Kemal vermiştir.
TUYUĞ:
1)Aşk,aşk acısı,şarap için söylenmiştir.
2)Konu sınırlaması yoktur.
3)Uyak düzeni:aaxa şeklindedir.
4)Tek dörtlükten oluşur.
5)Divan Edebiyatına Türklerin kazandırdığı bir türdür.
6)Kadı Burhanettin,Ali Şir Nevai,Nesimi tuyuğlarıyla tanınmışlardır.
ŞARKI:
1)Besteyle okunmak için yazılan aşk şiirleridir.
2)Dörtlük sayısı 3-5 rasında değişir.
3)Nakarat denilen tekrar bölümleri vardır.
4)Uyak düzeni:abab,cccb,dddb....şeklindedir.
5)Divan Edebiyatına Türklerin kazandırdığı bir türdür.
6)Günlük hayat,aşk,sevgi konuları işlenir.
7)Nedim bu türün en önemli temsilcisidir.
MURABBA:
1)Felsefi konular ve aşk işlenir.
2)İlk dörtlük kendi arasında uyaklıdır.
3)Uyak düzeni:aaaa,bbba,ccca... şeklindedir.
4)Namık Kemal ve Taşlıcalı Yahya bu türde güzel örnekler vermişlerdir.
C)DİĞER NAZIM ŞEKİLLEERİ
TERKİB-İ BENT:
1)Bentlerden oluşmuş nazım şeklidir.
2)Her bent 7ya da 10 beyitten oluşur.
3)Bent sayısı 5 ile 15 arasında değişir.
4)Bentler birbirine vasıta beyti denilen beyitlerle bağlanır.
5)Vasıta beyiti her bentten sonra değişir.
6)Uyak düzeni gazelle aynıdır.
7)En ünlü ismi:Bağdatlıu Ruhi'dir.Tanzimat şairi Ziya Paşa da bu türde başarılı örnekler vermiştir.
TERCİ-İ BENT:
1)Şekil bakımından terkib-i bent gibidir.
2)Ancak vasıta beyiti değişmez.
3)Allah'ın kudreti,kainatın sırları,tabiatın zıtlıkları gibikonular işlenir.Ama daha çok felsefi konularda yazılır.
4)En ünlü terci-i bent yazarımız Ziya Paşa'dır.
Nazire:
1)Bir şairin,başka bir şairin şiirini model alarak aynı uyak,redif ve ölçüde yazdığı benzer şiirdir.
2)Eğer alay ve şaka amacıyla yazılıyorsa bunun adı"tehzil" olur.
