1. Nguyen nhan ra doi va ban chat cua chu nghia tu ban doc quyen nha
nuoc
a) Nguyen nhan hinh thanh va phat trien chu nghia tu ban doc quyen
nha nuoc
Chu nghia tu ban doc quyen nha nuoc ra doi do nhung nguyen nhan chu yeu sau
day:
Mot la: tich tu va tap trung tu ban cang lon thi tich tu va tap trung san xuat cang
cao, do do de ra nhung co cau kinh te to lon doi hoi mot su dieu tiet xa hoi doi voi san
xuat va phan phoi, mot su ke hoach hoa tap trung tu mot trung tam. Noi cach khac, su
phat trien hon nua cua trinh do xa hoi hoa luc luong san xuat da dan den yeu cau khach
quan la nha nuoc phai dai bieu cho toan bo xa hoi quan ly nen san xuat. Luc luong san
xuat xa hoi hoa ngay cang cao cang mau thuan gay gat voi hinh thuc chiem huu tu nhan
tu ban chu nghia, do do tat yeu doi hoi mot hinh thuc moi cua quan he san xuat de luc
luong san xuat co the tiep tuc phat trien trong dieu kien con su thong tri cua chu nghia
tu ban. Hinh thuc moi do la chu nghia tu ban doc quyen nha nuoc.
Hai la, su phat trien cua phan cong lao dong xa hoi da lam xuat hien mot so nganh
ma cac to chuc doc quyen tu ban tu nhan khong the hoac khong muon kinh doanh vi
dau tu lon, thu hoi von cham va it loi nhuan, nhat la cac nganh thuoc ket cau ha tang
nhu nang luong, giao thong van tai, giao duc, nghien cuu khoa hoc co ban... Nha nuoc
tu san trong khi dam nhiem kinh doanh cac nganh do, tao dieu kien cho cac to chuc doc
quyen tu nhan kinh doanh cac nganh khac co loi hon.
Ba la, su thong tri cua doc quyen da lam sau sac them su doi khang giua giai cap
tu san voi giai cap vo san va nhan dan lao dong. Nha nuoc phai co nhung chinh sach de
xoa diu nhung mau thuan do nhu tro cap that nghiep, dieu tiet thu nhap quoc dan, phat
trien phuc loi xa hoi...
Bon la, cung voi xu huong quoc te hoa doi song kinh te, su banh truong cua cac
lien minh doc quyen quoc te vap phai nhung hang rao quoc gia dan toc va xung dot loi
ich voi cac doi thu tren thi truong the gioi. Tinh hinh do doi hoi phai co su dieu tiet cac
quan he chinh tri va kinh te quoc te, trong do khong the thieu vai tro cua nha nuoc.
Ngoai ra, viec thi hanh chu nghia thuc dan moi, cuoc dau tranh voi chu nghia xa
hoi hien thuc va tac dong cua cuoc cach mang khoa hoc va cong nghe hien dai cung doi hoi
su can thiep truc tiep cua nha nuoc vao doi song kinh te.
b) Ban chat cua chu nghia tu ban doc quyen nha nuoc
Chu nghia tu ban doc quyen nha nuoc la su ket hop suc manh cua cac to chuc doc
quyen tu nhan voi suc manh cua nha nuoc tu san thanh mot thiet che va the che thong
nhat nham phuc vu loi ich cua cac to chuc doc quyen va cuu nguy cho chu nghia tu ban.
Chu nghia tu ban doc quyen nha nuoc la nac thang phat trien moi cua chu nghia
tu ban doc quyen (chu nghia de quoc). No la su thong nhat cua ba qua trinh gan bo chat
che voi nhau: tang suc manh cua cac to chuc doc quyen, tang vai tro can thiep cua nha
nuoc vao kinh te, ket hop suc manh cua doc quyen tu nhan voi suc manh cua nha nuoc
trong mot co che thong nhat va bo may nha nuoc phu thuoc vao cac to chuc doc quyen.
Nhu vay, chu nghia tu ban doc quyen nha nuoc la mot quan he kinh te, chinh tri,
xa hoi chu khong phai la mot chinh sach trong giai doan doc quyen cua chu nghia tu ban.
Bat cu nha nuoc nao cung co vai tro kinh te nhat dinh doi voi xa hoi ma no thong
tri, song o moi che do xa hoi, vai tro kinh te cua nha nuoc co su bien doi thich hop doi
voi xa hoi do. Cac nha nuoc truoc chu nghia tu ban chu yeu can thiep bang bao luc va theo
loi cuong buc sieu kinh te. Trong giai doan chu nghia tu ban tu do canh tranh, nha nuoc
tu san o ben tren, ben ngoai qua trinh kinh te, vai tro cua nha nuoc chi dung lai o viec
dieu tiet bang thue va phap luat. Ngay nay vai tro cua nha nuoc tu san da co su bien doi,
khong chi can thiep vao nen san xuat xa hoi bang thue, luat phap ma con co vai tro to
chuc va quan ly cac xi nghiep thuoc khu vuc kinh te nha nuoc, dieu tiet bang cac bien
phap don bay kinh te vao tat ca cac khau cua qua trinh tai san xuat: san xuat, phan phoi,
luu thong, tieu dung. Chu nghia tu ban doc quyen nha nuoc la hinh thuc van dong moi
cua quan he san xuat tu ban chu nghia nham duy tri su ton tai cua chu nghia tu ban, lam
cho chu nghia tu ban thich nghi voi dieu kien lich su moi.
